VISIBILITY OF HIDIRELLEZ IN DIGITAL PLATFORM: A NETNOGRAPHIC ANALYSIS ON INSTAGRAM

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 4, 1268 - 1287, 15.12.2025

Büşra Baysal

https://doi.org/10.7884/teke.1649872

Öz

Hıdırellez is a New Year’s ritual rooted in the belief that abundance, fertility, and vitality are brought to the earth through the meeting of Hızır and İlyas. On this day, special rituals are performed, with people making wishes and celebrating in hopes that they will be accepted by Hızır. This study examines the celebration of Hıdırellez in the digital sphere using netnography, an online research method. The main aim is to analyze the presence and continuation of the Hıdırellez tradition in digital spaces. The research focuses on whether performing these rituals digitally contributes to their preservation and transmission. The study investigates themes such as health, fertility, wealth, fortune, and having children, within the context of Instagram. It was concluded that while traditional rituals are still observed, new rituals are also created, incorporating non-traditional elements shaped by personal emotions and preferences, aligning with trends in the digital realm.

Anahtar Kelimeler

Hıdırellez , Instagram , ritual , making a wish

Proje Numarası

-

HIDIRELLEZ’İN DİJİTAL ORTAMDAKİ GÖRÜNÜRLÜĞÜ: INSTAGRAM ÜZERİNDEN NETNOGRAFİK BİR ANALİZ

Öz

Hıdırellez bir yılbaşı ritüelidir. Bugün, Hızır ve İlyas’ın buluşması ile birlikte yeryüzüne bolluk, bereket, canlılık geleceği inancı vardır. Bu sebeple bugüne özel ritüeller yapılır. Hızır vesilesiyle kabul edilmesi umuduyla dilekler dilenir ve kutlamalar yapılır. Bu çalışmada Hıdırellez kutlamalarının dijital alandaki örnekleri incelenmiştir. Makalede yöntem olarak netnografi; çevrimiçi araştırma metodu kullanılmıştır. Çalışmanın amacı, öncelikle Hıdırellez geleneğinin dijital ortamdaki varlığını tespit ve analiz etmektir. “Geleneği dijitalde uygulamak onun yaşatılmasına ve aktarılmasına katkı sağlıyor mu?” sorusuna cevap bulmaktır. Çalışma, Instagram sınırlılığında sağlık, bereket ve zenginlik, kısmet, çocuk sahibi olma alt başlıkları ile incelenmiştir. İncelenen örneklerde Hıdırellez’e dair gelenekte var olan ritüellerin uygulandığı gibi; gelenekte olmayan, kişisel tercihler ve duygu temelinde ortaya çıkan, dijital ortamda moda olan sözcükler ve tavır kullanılarak yeni ritüeller icat edildiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hıdırellez , Instagram , ritüel , dilek dileme

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Aktan, E., & Kayış, H. H. (2018). Sosyal medya ve değişim: bloglar aracılığıyla anneliğin evrimi üzerine netnografik bir analiz. AJIT-E: Academic Journal of Information Technology, 9(32), 39-54. https://doi.org/10.5824/1309-1581.2018.2.003.x
• Akyol, N. S. (2006). Adana (merkez) halk kültüründe halk inançları bayramlar ve törenler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altun, I. (2008). Türk halk kültüründe elma. Journal of Turkish Studies, 3(5), 262-281. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.424
• Andaş, Ş. (2023). Ege Mutfağına özgü törensel yemekler ve şerbet eşleşmeleri: İzmir ili örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Artun, E. (1990). Tekirdağ’da Hıdırellez geleneği. Türk Halk kültüründe derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 1-23), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 143.
• Aslan, E. (2015). Karapapak-Terekeme Türklerinde Hıdırellez geleneği. Millî Folklor, 27(108). 210-213. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/55811/766989
• Aslan, E. (2020). Fakelore mu, geleneğin icadı mı, Uygulamalı Halk Bilimi mi? Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri üzerine bir inceleme. Millî Folklor, 16(126). 75-85. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/55811/766989
• Aslan, E. (2024). Popüler kültürde Âşık Veysel: Ekşi Sözlük’te kullanıcı yorumları açısından netnografik bir araştırma. 1. Uluslararası Bilim Sanat ve Toplumda Âşıklık Geleneği Sempozyumu -Âşık Veysel-. Ankara Müzik ve Güzel Sanatlar Üniversitesi, 21-23 Mart 2024, Ankara, s. 147-156.
• Baki, Z. S. (2014). İnternet folkloru / netlore bağlamında sözlü kültürün dönüşümüne netnografik yaklaşımlar: katılımcı sözlük örnekleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beydilli, C. (2005). Türk mitolojisi: ansiklopedik sözlük. (çev. E. Ercan). Ankara: Yurt Kitap.
• Blank, T. (2009). Toward a Conceptual Framework for the Study of Folklore and the Internet, In T. Blank, Folklore and the Internet. Logan: Utah State University.
• Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek.
• Bronner, S. (2002). Folk nation: folklore in the creation of American tradition. Wilmington: Scholarly Resources.
• Cingöz, M. E. (1990a). Tokat’ta Hıdırellez, Türk Halk kültüründe derlemeler. Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 43-51), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 143.
• Cingöz, M. E. (1990b). Eskişehir’de Hıdırellez kutlamaları, Millî Kültür, (72), 6-8.
• Çelik, Ç. (1990). Edirne ve çevresi Hıdırellez geleneği. Türk Halk kültüründe derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 53-70), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 143.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Yapısal ve işlevsel bakımdan geleneksel bayramlar bağlamında Nevruz ve Hıdırellez. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, (1), 51-59. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52755/696199
• Derin-Ükten, Y. (2022). Aksaray / Hamidiye yerleşimi Kırım Tatarlarının halk takvimi ve Hıdırellez kutlamaları üzerine bir inceleme. BAYTEREK Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2) 222-236. https://doi.org/10.48174/buaad.52.8
• Döğüş, S. (2015). Anadolu’da Hızır-İlyas kültü ve Hıdırellez geleneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. (74), 77-100. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/71966/1157746
• Ekici, M. (2016). Türk kültüründe “al” renk. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16(2), 103-107. https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetdid/issue/42807/517380
• Ekici, M. (2023). UNESCO SOKÜM Temsilî Listesi’ne Kayıt Sürecinde “Bahar Bayramı: Hıdırellez”, M. Ekici, G. Yücesoy vd. (ed.), SOKÜM ve Türk dünyasında Hıdırellez bildiri kitabı içinde (s. 1-8), Ege Üniversitesi Yayınları Türk Dünyası Araştırmalar Enstitüsü Yayın No: 19. https://basimveyayinevi.ege.edu.tr/files/basimveyayinevi/icerik/sokumveturkdunyasindahidirellezekitap.pdf
• Elçi Çoşkun, A. (2010). Bulgaristan / Deliorman Aleviliğinde Kırklar Bayramı (Nevruz) ve Hıdırellez. Millî Folklor, 11(86) 58-74. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=86&Sayfa=55
• Ersoy, R. (2023). Cumhuriyet’in 100. yılında Türk kültürü ve medeniyeti üzerine düşünceler -dün, bugün, yarın-. İstanbul: Ötüken.
• Evgin, A. (2007). Hadislerde hızır-gayb ilişkisi, Ankara: İlahiyat.
• Frank, R. (2011). Newslore: contemporary folklor on the internet. Jackson: University of Mississippi.
• Güleç, H., & Türker, E. (2011). “Çan” yöresinde kutlama, Hıdırellez ve bir ramazan geleneği ziyacıya çıkma ritüelleri üzerine. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), 93-118. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cusosbil/issue/4388/60306
• Güleç, M. M. & Bilgin, V. (2018). Halk dindarlığının gündelik hayattaki görünümü ile ilgili sosyolojik çözümleme. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 73-108. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/issue/38711/466744
• Gülüm, E. (2018). Dijital iletişim teknolojileri aracılı bir folklorik deneyim alanı olarak sanal ortam. Millî Folklor 30(119), 127-139. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=119&Sayfa=127
• Gürçayır-Teke, S. (2016). Değişen kültürel mekânlar, dönüşen gelenekler: Ankara’da Hıdırellez kutlamaları ve Hamamönü Hıdırellez şenlikleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 44-59. https://doi.org/10.5505/jas.2016.70299
• Gürsoy, Ü. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. (61), 43-54. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/71940/1157366
• Honko, L. (2015). “Ritüellerin oluşum süreci”. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 3. (Çev. R. Ersoy). Ankara: Geleneksel.
• İmer, A. (1957). Halkalı’da Hıdırellez. Türk Folklor Araştırmaları, 4(96), 1523. https://turkfolklorarastirmalari.com/pdf/96.pdf
• Kahveci, M. (1990), Muğla’da Hıdırellez. Türk Halk kültüründe derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 77-81), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 143.
• Karakuş, U. (2014). Türk atasözlerinde iklim algısı ve coğrafya. Millî Folklor, 26(102), 99-109. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=102&Sayfa=84
• Kartal, N. (1990). İnegöl’de Hıdırellez Geleneği. Türk Halk Kültüründe Derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 93-105), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 143.
• Kozinets, R. V. (1998). On Netnography: Initial Reflections on Consumer Research Investigations of Cyberculture. J. W. Alba and J. W. Hutchinson, Provo (ed.), In NA-Advances in consumer research, UT: Association for Consumer Research.
• Kozinets, R. V. (2010). Netnography. doing enthnographic research online. Thousands Oaks, CA: Sage.
• Köksal, H. (1990). İzmir’de Hıdırellez. Türk Halk Kültüründe Derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 105-112), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları:143.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2017). Edremit ve Burhaniye tahtacılarında Hıdırellez. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(37), 275-292. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50163/645196
• Marıa, G., Zoi, A., Xanthippi, F., Evagelia, R. (2012). Folklore research and ıts new challenges: from the ethnography to netografy, Mediterranean Journal of Social Sciences, 3(8), 111-117. https://www.richtmann.org/journal/index.php/mjss/article/view/11244/10854
• Meydan, F. (1990). Kütahya’da Hıdırellez geleneği. Türk halk kültüründe derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 113-121), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları:143.
• Ocak, A. Y. (1990). İslam-Türk inançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas kültü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Oğuz, M. Ö. (2014). Bozok yazıları. Ankara: Geleneksel.
• Oğuz, M. Ö., Ölçer-Özünel E., (2013). Somut olmayan kültürel mirasın geleceği Türkiye deneyimi. Ankara: Grafiker.
• Özarslan, M. (2000). Erzurum’da Hıdırellez ile ilgili inançlar ve kimi uygulamalar. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 203-208. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig1/issue/13372/161733
• Özkan, İ. (2020). Bulgaristan Türklerinde Nevruz ve Hıdırellez kutlamaları. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-24. https://dergipark.org.tr/en/pub/balted/issue/52228/661300
• Samancı, Z. A. (2008). Konya/Beyşehir ilçesindeki manevi halk inançlarına dinler tarihi ve din fenomenolojisi açısından bir yaklaşım. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Santur, A. (1990). Afyon’da Hıdırellez geleneği. Türk halk kültüründe derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, (s. 131-135), Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 143.
• Sezen, L. (1999). İlkyaz bayramları (Nevruz Hıdırellez). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (12), 81-86. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2848/39286
• Şafak, D. (2017). Etnografi’den netnografi’ye sanal ortamda kurşun dökme: sen bi kurşun döktür, Milli Folklor, 29(116), 156-168. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=116&Sayfa=156
• Turan, F. A. (2008). Anadolu’daki Hıdırellez kutlamalarına dair inanmalar, ritüeller, yasaklar ve yaptırımlar. Gazi Türkiyat, 1(2), 101-111. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziturkiyat/issue/6715/90211
• Turner, V. (2018). Ritüeller yapı ve anti-yapı. İstanbul: İthaki.
• Tüzel, B. (2022). Ebru sanatı geleneğine ilişkin netnografik bir analiz: Youtube’da koruma ve aktarım. Milli Folklor, 17(133) 207-221. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/71375/893989
• Velioğlu, Ö. (2004). 70’li yıllar Türk sineması köy filmlerine Türklerin İslamiyet öncesi dini inançlarının ve İslamiyet inancının yansımaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elektronik kaynaklar
• URL-1: https://www.aa.com.tr/tr/search/?s=Dijital+2024+Ekim+Global+İstatistik+Raporu&tag=1 (Erişim: 27.02.2025)
• URL-2: https://instaavm.com/blog/instagram-ne-zaman-turkiyeye-geldi/ (Erişim: 27.02.2025)
• URL-3: https://www.haberturk.com/turkiye-de-kullanicilarin-instagram-da-gecirdigi-sure-32-saatin-uzerindeydi-3707915- teknoloji#:~:text=%22EN%20YAKIN%20%C3%9CLKEDEN%2010%20SAAT,di%C4%9Fer%20platformlara%20k%C4%B1yasla%20olduk%C3%A7a%20y%C3%BCksek (Erişim: 27.02.2025)
• URL-4: https://www.instagram.com/p/C6eJV2ZKMrH/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-5: https://www.instagram.com/p/C6b-yTZtPnI/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-6: https://www.instagram.com/p/C6fm1P_Ix0a/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-7: https://www.instagram.com/p/C6og68DKW5q/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-8: https://www.instagram.com/p/C6lZoWAsLyc/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-9: https://www.instagram.com/p/C6lMzZkqX0Y/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-10: https://www.instagram.com/p/C6W-ywzqRL9/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-11: https://www.instagram.com/p/C6RcSEiNYKg/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-12: https://www.instagram.com/p/C6au0x6r_4S/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-13: https://www.instagram.com/p/C6kH7OJtL_S/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-14: https://www.instagram.com/p/C6gyvlpNBU0/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-15: https://www.instagram.com/p/C6Wnpm3K-Ys/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-16: https://www.instagram.com/p/C6UCvSNtds_/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-17: https://www.instagram.com/p/C6O51c0NCJi/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-18: https://www.instagram.com/p/C6o4cHTIlBu/ (Erişim: 28.02.2025)
• URL-19: https://www.instagram.com/p/C6kH7OJtL_S/ (Erişim: 28.02.2025)