SÜHEYL Ü NEV-BAHÂR’DA DUYGU FİİLLERİ

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 4, 1173 - 1195, 15.12.2025

Fatma Şenyüz

https://doi.org/10.7884/teke.1650657

Öz

Bu çalışmada Hoca Mes’ûd tarafından XIV. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu sahasında Farsçadan Türkçeye çevrilmiş manzum bir aşk hikâyesi olan Süheyl ü Nev-bahâr’da tek bir mental kategoriye sahip duygu fiilleri ele alınmıştır. Bu eserin tercih edilmesinde eserin Türk dili tarihi bakımından beşerî aşkı konu edinen ilk mesnevi olması ve yazıldığı dönemin dil özelliklerini iyi bir şekilde yansıtması etkili olmuştur. Tespit edilen duygu fiilleri temelde iki kategoride olumlu-olumsuz duygu fiilleri ve kişilerin davranışında herhangi bir duygu karşılığı olmayan yansız duygu fiilleri olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya dâhil edilen duygu fiilleri yeniden anlamlarına göre tasnif edilmiştir. Eserde 124 duygu fiili incelenmiştir. Tespit edilen duygu fiillerinin hem kök hem gövde hem de anlamca kaynaşmış deyimleşmiş birleşik fiiller şeklinde olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, manzum bir aşk hikâyesi olan Süheyl ü Nev-bahâr’da tespit edilen duygu fiilleri o dönemin duygu dünyasının nasıl olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Süheyl ü Nev-bahâr , mental fiiller , duygu fiilleri , Hoca Mes’ûd

EMOTION VERBS IN SÜHEYL Ü NEV-BAHÂR

Öz

This study examines the emotion verbs with a single mental category in Süheyl ü Nev-bahâr, a verse love story translated from Persian to Turkish in Anatolia in the second half of the 14th century by Hoca Mes’ûd. The work was chosen because it is the first masnavi in the history of the Turkish language to address human love and because it reflects the linguistic characteristics of its time. The emotion verbs identified were classified into two categories: positive-negative emotional verbs and neutral emotional verbs that do not have any emotional equivalent in the behavior of the individuals. It has been determined that the 124 emotion verbs identified in the work are in the form of compound phraseological verbs that are fused in root, stem and meaning. The emotive verbs identified in the verse love story “Süheyl ü Nev-bahâr” reflect the emotional atmosphere of that period.

Anahtar Kelimeler

Süheyl ü Nev-bahâr , mental verbs , emotion verbs , Hoca Mes’ûd

Kaynakça

• Argunşah, M. ve Boz, F. (2022). 15. yüzyıl Anadolu Türkçesinde negatif temel duygu fiilleri. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 8(17), 208-225. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijhe/issue/69713/1104552
• Aşçı, M. (2024). Mu’înü’l Mürîd’de yer alan mental fiiller. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 13(4), 1246-1282. https://doi.org/10.7884/teke.1581114
• Bilgin-Aksoy, G. (2021). Azerbaycan Türkçesinde mental fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Boz, F. (2022). 15. yüzyıl Anadolu Türkçesinde mental fiiller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nev-Bahâr (metin-aktarma, art zamanlı anlam değişmeleri, dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çelik, N. (2022). Dîvânu lugâti’t Türk’te geçen temel duygu fiillerinin derleme sözlüğü’ndeki durumu üzerine bir değerlendirme. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (57), 143-156. https://doi.org/10.53568/yyusbed.1135819
• Dilçin, C. (1991). Süheyl ü Nev-Bahâr inceleme-metin-sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Doğan, L. (2021). Yeni Uygur Türkçesinde duygu fiilleri. A. İ. Öbek, L. Doğan, S. Öztürk, B. B. Acar (Ed.), Prof. Dr. S. Mahmut Kaşgarlı Armağanı içinde (s. 161-195). Paradigma Akademi. https://www.academia.edu/74574092/YEN%C4%B0_UYGUR_T%C3%9CRK%C3%87ES%C4%B0NDE_DUYGU_F%C4%B0%C4%B0LLER%C4%B0
• Erdem, M. (2004). Türkmen Türkçesinde mental fiillerin istem’e göre anlam değişmeleri. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I (20-26 Eylül 2004, Ankara). Türk Dil Kurumu Yayınları, 939-949.
• Erdem, M. (2016). Türkçede fiiller ve sınıflandırma sorunları. Turkish Studies, 11(20), 185 200. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.10111
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2016). Kırgız Türkçesinde duygu fiilleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2022). Kazak Türkçesinde duygu fiilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(3), 991-1016. http://dx.doi.org/10.7884/teke.5494
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde mental fiiller. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Hirik, E. ve Çolak, T. (2017). Türkçe mental fiillerde ‘çok katmanlılık’. IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Cilt 261-268. https://www.academia.edu/32768454/T%C3%BCrk%C3%A7e_Mental_Fiillerde_%C3%87ok_Katmanl%C4%B1l%C4%B1k1,
• İlter, E. (2019). Karahanlı Türkçesinde duygu fiilleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılınç, E. (2023). Karahanlı Türkçesinde duygu fiilleri. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Kılınç, E. (2024). Irk Bitig’de duygu fiilleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 495 514. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1425698
• Öztürk-Kalkan, S. (2024). Harezm-Kıpçak Türkçesinde duygu fiilleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seçkin, K. (2020). Eski Türkçe metinlerinden örneklerle mental fiil teorisi. Konya: Palet.
• Soydan, S. (2018). Tarama sözlüğünün ilk iki cildindeki duygu fiilleri üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies, 13(5), 471-493. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12923
• Soydan, S. ve Özkan, A. (2021). Kutadgu Bilig'de tespit edilen bazı duygu fiilleri. Söylem Filoloji Dergisi, 6(1), 247-257. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.860502
• Şahin, S. (2012). Mental fiil kavramı ve Türkmen Türkçesinde mental fiiller. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4), 45-62. https://doi.org/10.7884/teke.96
• Şaş, A. K. (2023). Türkiye Türkçesinde deyimleşmiş birleşik duygu fiilleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (10), 602-631. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1256570
• Şirin-User, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur kağanlığı yazıtları, söz varlığı incelemesi. Kömen. Türkçe Sözlük (2011), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yaman, H. (2024). Derleme sözlüğü bağlamında anadolu ağızlarında duygu fiilleri. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD), 7(3), 610-628. https://doi.org/10.37999/udekad.1519541
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk runik harfli metinlerde mental fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51. https://share.google/rPGcOvZc7yryMZmRy
• Yaylagül, Ö. (2010). Türkiye Türkçesindeki duygu fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(4), 100-111. https://doi.org/10.1501/MTAD.7.2010.4.63
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada mental fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Turkish
• Yıldız, H. (2017). Türk dilinde fiillerin semantik sınıflandırılması problemi. Littera Turca Journal of Language and Literature, 3(1), 337-362. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273057