KARAHANLI TÜRKÇESİNDE -ken ZARF FİİL EKİNİN KULLANIM ALANINA KATKILAR

Yıl 2016, , 0 - 0, 15.06.2016

Banu Durgunay

https://doi.org/10.7884/teke.657

Öz

Karahanlı Türkçesine ait metinlerin dil özellikleri bugüne kadar birçok çalışmaya konu olmuştur. Bu çalışmalarda çoğu zaman Dîvânu Lugati't Türk, Kutadgu Bilig ve Atebetü'l Hakayık inceleme nesnesi olarak kullanılırken sayılı çalışmalarda TİEM 73 ve Rylands Kur'an çevirileri de taranmıştır. Söz dizimi bakımından çoğu zaman Türk dilinin kurallarına aykırı olsa da Türkçe ilk Kur'an çevirileri Karahanlı Türkçesinin temel kaynakları arasındadır. Dönemin dil incelemeleri için oldukça önemli malzemeler içermektedirler. Karahanlı Türkçesine ilişkin yapılan çalışmalar söz konusu metinlerden de yararlanılarak gözden geçirilirse sınırlı sayıda metinle günümüze ulaşan Karahanlı Türkçesi dönemiyle ilgili daha doğru çıkarımlar yapılabilir. Bu çalışmada kökeni ve kullanım alanına ilişkin çok çeşitli fikirlerin öne sürüldüğü -ken zarf fiil ekinin Karahanlı Türkçesindeki durumu ele alınacaktır. Dönem metinlerinde yalnızca er- fiiline eklenen ekin, hangi isim ve fiil unsurlarının üzerine getirildiği taranan eserlerdeki verilerle birlikte değerlendirilecektir. Bu alanda daha önce yapılan çalışmalarda zaman eki veya sıfat fiil eki olarak değerlendirilen -r/-Ur; -mAz /-mAs ekleriyle yalın isim unsurlarından sonra “er-ken” zarf fiilinin kullanıldığı belirlenmiştir. Bu çalışmayla Karahanlı Türkçesinde ekin kullanım alanının düşünülenden daha geniş olduğu ortaya konmuştur. Buna göre “erken” zarf fiili, sıfat fiil ekleri - ġlı; -mIş; -r/-Ar/-Ur; -mAz/-mAs’tan sonra; yalın isim türünden sözcüklerden sonra; -DA bulunma durumu ekinden sonra ve -In vasıta ekinden sonra kullanılabilmektedir.

Kaynakça

• ARAT, R. R. (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARAT, R. R. (1992). Atebetü'l Hakayık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARAT, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I: Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, A. (2010). Hapax In Rylands Manuscript Interlinear Translation Of Koran Into Turkic.
• Journal of Central Asian Studies, 14, 1-12.
• ATA, A. (2012). Rylands Nüshası Satırarası Türkçe Kur'an Tercümesi'nde Hapax. Türkoloji
• Dergisi, XIX, 1, 1-12.
• ATA, A. (2013). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur'an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-MetinNotlar-Dizin).
• Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DEMİREL, E. ve NALBANT, M. V. (2014). Dîvânü Lugâti't Türk Grameri II: Söz Dizimi.
• İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• DENY, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. çev. Ali Ulvi Elöve. Uyarlayan: Ahmet Benzer. İstanbul:
• Kabalcı Yayınları.
• ERASLAN, K. (1980). Eski Türkçe'de İsim-Fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat
• Fakültesi Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. (2014). Kutadgu Bilig Grameri: Fiil. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't Türk:
• Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, M. Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, Vol.1.
• Wiesbaden: Harrassowitz.
• GABAIN, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın. Türk Dil Kurumu
• Yayınları.
• GÜNER, G. (2008). Karahanlı Türkçesinde Fiil. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kayseri.
• KORKMAZ, Z. (1962). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları.
• Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu
• Yayınları.
• KÖK, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 1v/ 235v/2).
• Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• NALBANT, M. V. (2014). Dîvânü Lugâti't Türk Grameri I: İsim. İstanbul: Bilgeoğuz
• Yayınları.
• ÖZEK, A. vd. (1993). Kur'ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı
• Yayınları.
• ÖZMEN, M. (2014). Türkçede -Ken Zarf Fiili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü VII: Ekler (2009). haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin. Ankara: Türk Dil
• Kurumu Yayınları.
• TEKİN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9,
• Kitap Matbaası.
• TEZCAN, S. (1994). En Eski Türk Dili ve Yazını. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe.
• Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÜNLÜ, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 235v/3-450r/7).
• Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ankara.
• ÜNLÜ, S. (2012). Doğu ve Batı Türkçesi Kur'an Tercümeleri Sözlüğü. Konya: Eğitim
• Yayınları.