A Morphophonetical Contrast Problem in Old Turkish Period

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 1, 69 - 80, 01.03.2012

Zikri Turan

https://doi.org/10.7884/teke.14

Öz

Presence of d phone that is at the end of root syllable, in old Turkish. Next term, this phone that was exposed to d/>y/ changing in Common Turkish, having different situation from other final phones attracted our attention. Altough other root syllable final phones (=V#) form uncommitted phonemes (and surely morphemes) and consonants (=K#) that seperate the words which they joined to, in respect to their meaning/funciton (like ko-: kol-, te-: tel-…) ; d/ consonant joined to other forms of the words that end with V, by forming no meaning/function differences: like ko-, kod-… This situation seems like a result of two important morphophonetical processes: One of them, being able to setting the sufficient contrast with d/ phones belong to the words that have one syllable and forms of same words that end with V: like a : ad-ıl-, i-:ıd-, ko-: kod-, si- : sıd-, to- : tod-, u : ud… Other situation that we don’t run across it’s similars, is the support consonant property that appears on word, not supplement. Namely, this is support consonant pullulating a rank that appears while being added. Examples point to this property of d/: like a*-: ad-ıl-, i- : ıd-ış-, ko- : kod-ul-, ö- : öd-ür-, si- : sıd-ıg, si- : sid-ik, u : ud+ı-ku, ya- : yad-ıl-…

Anahtar Kelimeler

Old Turkish, root syllable final vowel, root syllable final consonant, vowel length, morphophonetica

Eski Türkçe Döneminde Bir Morfofonetik Karşıtlık Sorunu

Öz

Eski Türkçede kelimelerin kök hecesinin sonunda bulunan bir d sesi (=d/)’nin varlığı bilinmektedir. Sonraki dönem, Türk dilinin diyalektlerinin neredeyse tamamını temsil eden Ortak Türkçede d/ > y/ değişmesi geçiren bu ünsüzün, Eski Türkçenin diğer kelime sonu ünsüzlerinden ayrı bir durumunun olduğu dikkatimizi çekmiştir. Diğer kelimelerin kök hece sonu ünlüleri (=V#) ile ünsüzleri (=K#), sonuna geldikleri kelimeleri anlamca/işlevce birbirlerinden ayıran, anlam/işlev karşıtlığı oluşturan bağımsız fonemleri (ve tabii morfemleri) teşkil ettikleri hâlde (ko-:kol-, te-:tel-…gibi), d/ ünsüzü, aynı kelimelerin V ile sonlanan diğer şekline herhangi bir anlam/işlev farkı oluşturmadan eklenmektedir: ko- : kod-…gibi. Bu durum, başka iki mühim morfofonetik sürecin bir sonucu hâlinde ortaya çıkmış gibidir:

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, kök hece sonu ünlüsü, kök hece sonu ünsüzü, ünlü uzunluğu, morfofonetik karşıtlık

Kaynakça

• ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
• ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig (III. C. İndeks). İstanbul: TKAE Yayınları (=KB).
• ATA, A. (1998). Nehcü’l-Feradis (III. Dizin-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• ATALAY, B. (1986). Divanü Lugati’t-Türk Dizini. Ankara: TDK. Yayınları (=D).
• BANG, W. - ARAT, R. R. (1988). Oğuz Kağan Destanı (Yayıma hazırlayan: O. Fikri SERTKAYA). İstanbul: Burhaneddin Basımevi (=OKD).
• BİLGE KAĞAN YAZITI (=BK).
• CAFEROĞLU, A. (1993). Eski Uygur Tükçesi Sözlüğü (3. Baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi (=EUT).
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteeenth-Century Turkish. Oxford.
• ERGİN, M. (2000). Orhun Abideleri (25. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• GABAIN, A.V. (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev.: Mehmet AKALIN). Ankara: TDK Yayınları (=AG).
• GEMALMAZ, E. (1990). Eski Türkçenin Ekliği Denemesi. Erzurum.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller (2. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HAMİLTON, J. R. (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev.: Vedat KÖKEN). Ankara: TDK Yayınları (=İPK).
• KAYA, C. (1994). Altun Yaruk. Ankara: TDK Yayınları (=AY).
• KÖL TİGİN YAZITI (= KT).
• MERT, O. (2009). Tes - Tariat - Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık (= T: Tes – ŞU: Şine Us).
• ORKUN, H. N. (1987). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları (=ETY).
• TEKİN, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• TİMURTAŞ, F. K. (1981). Harname. İstanbul (=Har).
• TONYUKUK YAZITI (= To).
• TOPARLI, R. - ARGUNŞAH, M. (2008). Mu‘inu‘l-Murīd. Ankara: TDK Yayınları (=MM).
• TUNA, O. N. (1957). Bazı İmla Gelenekleri, Bunların Metin İncelemelerindeki Önemi ve Orhon Yazıtlarında Birkaç Açıklama. TDAY-Belleten 1957, 41-81.
• _________________ (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. TDAY Belleten 1960, 213-282.
• TURAN, Z. (1993). Eski Anadolu Türkçesinde Ünlü Uzunlukları. Malatya: Açıksöz Yayınları.
• Yeni Tarama Sözlüğü (Düzenleyen: Cem DİLÇİN). (1983). Ankara: TDK Yayınları (=YTS).
• YÜCE, N. (1993). Mukaddimetü’l-edeb (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları (=ME).