Eski Türkçeden Günümüz Standart Türkiye Türkçesine -(A/I)G+Lıg> -(A/I)Glı(G) Eki

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 3, 23 - 39, 01.09.2012

Çiğdem Topçu

https://doi.org/10.7884/teke.77

Öz

Bugün Türkiye Türkçesinde acıklı, becerikli gibi teşkillerde kullanılan -(A/I)KlI eki, Eski Türkçedeki -(A/I)GlI(G) ekinin ses değişmesi yaşamış hâlidir. Bu çalışmada -(A/I)KlI ekinin fonksiyonları, Türk dilinin tarihî şiveleri ve günümüz standart Türkiye Türkçesine ait metinlerin tanıklığıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu ekin, Eski Türkçe dönemi şivelerinden Uygur Türkçesi ve Orta Türkçe dönemi şivelerinden özellikle Karahanlı ve Harezm Türkçesinde sıkça kullanılmasına rağmen, bugün dar bir kullanım alanına sahip olduğu görülmektedir. Çalışmada, ekin Eski Türkçeden günümüze geçirmiş olduğu seyrin, fonetik ve morfofonetik bakımdan nasıl bir tabloyu meydana getirdiği ifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

ek, fonksiyon, sıfat fiil, isim fiil

-(A/I)G+lIG> -(A/I)GlI(G) Suffix From Old Turkısh to Standardized Today’s Turkey Turkish

Öz

-(A/I)KlI is the suffix that is used in the words like acıklı, becerikli in Turkey Turkish today, experienced a form of sound change. In this work, the functions of (A/I)KlI suffix, are tried to determine, by evidence of the texts are belong to Turkish language’s historical accents and today’s Turkish. Altough widely used in Uigur Turkish from old Turkish accents and Karahanli and Harezm Turkish from Middle Turkish accents, observed that it has limited usage today. In work, this suffix’s cruising in terms of phonetic and morphophonetic, from old Turkish to today, will be explained.

Anahtar Kelimeler

suffix, function, adjective verb, verbal noun

Kaynakça

• ALKAN, A. T. (1999). Yatağına Kırgın Irmaklar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ALPAYTEKİN, G. (1994). Ferhâd ü Şîrîn- Alî-Şîr Nevâyî. Ankara: TDK Yayınları.
• ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları.
• ARAT, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yayınları.
• ATALAY, B. (1985). Divanü Lûgati’t Tercümesi I. Ankara: TDK Yayınları.
• ATALAY, B. (1985). Divanü Lûgati’t Türk Tercümesi II. Ankara: TDK Yayınları.
• ATALAY, B. (1986). Divanü Lûgati’t Türk Dizini “Endeks”. Ankara: TDK Yayınları.
• ATSIZ, H. N. (2011). Deli Kurt. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• AYAN, H. (1979). Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Feraḥşâd)- Şeyhoğlu Mustafa, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• BACANLI, E. (2010). -(X)p tur- (/dur-) Art Fiilinin Durağanlaştırma İşlevi. Turkish Studies, Volume 5/4 Fall.
• BANGUOĞLU, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• BAYRAKTAR, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: TDK Yayınları.
• DENY, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) (çev. A. U. Elöve). İstanbul: Maarif Matbaası.
• ECKMANN, J. (2003). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (haz. O. F. SERTKAYA). Ankara: TDK Yayınları.
• ERASLAN, K. (1980). Eski Türkçede İsim-Fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERDAL, M. (1991). Old Turkic Formation A Functional Approach to the Lexicon Vol. I. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ERGİN, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERGİN, M. (2001). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERSOY, M. Â. (1974). Safahat. İstanbul: İnkılâp ve Aka Basımevi.
• GABAIN, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri ( çev.: M. AKALIN). Ankara: TDK Yayınları.
• GEMALMAZ, E. (1990). Eski Türkçenin Ekliği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fak. TDE Eğitimi Bölümü.
• GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I A-N. Ankara: TDK Yayınları.
• GÜLSEVİN, G.- BOZ, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• GÜZELDİR, M. (2002). Abuşḳa LüŞati (Giriş-Metin-İndeks). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• HATİBOĞLU, H. (1974). Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARADOĞAN, A. (2008). Türkiye Türkçesinde Yeni Bir Sıfat-fiil Eki: -I. bilig yaz/ S. 46.
• KARAOSMANOĞLU, Y. K. (1996). Yaban. İstanbul: İletişim Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• ORKUN, H. N. (1987). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• SȂMİ, Ş. (1989). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• SEPETÇİOĞLU, M. N. (2004). Geçitteki Ülke. İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• Star Gazetesi (2012).
• Tarama Sözlüğü I A-B (1988). Ankara: TDK Yayınları.
• TIETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Birinci Cilt A-E. İatanbul-Wien: Simurg Yayınları.
• TOPARLI, R. (1992). İrşâdü’l-Mûlük Ve’s-Selâtin. Ankara: TDK Yayınları.
• TOPARLI, R.- ARGUNŞAH, M. (2008). Mu´înü’l-Mürîd (İnceleme-Metin-Çeviri- Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yayınları.
• TÖREN, H. (2001). Sedd-i İskenderî- Alî Şîr Nevâyî. Ankara: TDK Yayınları.
• TUNA, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. TDAY-Belleten, s. 213-282.
• TUNA, O. N. (1986). Türk Dil Bilgisi (Fonetik ve Morfoloji). Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü.
• TURAN, Z. (2007). Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?. IV. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, TDK Yay.: 856/ II, Ankara, s. 1835-1844.
• TURAN, Z. (2012). Eski Türkçe Döneminde Bir Morfofonetik Karşıtlık Sorunu. (TEKE) Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 1/1, s. 69-80.
• Türkçe Sözlük (2009). Ankara: TDK Yayınları.
• ÜMRAN, S. (1945). Huastuanift- F. W. K. MÜLLER- A. V. GABAİN (1945); Uigurica IV-İstanbul: Bürhaneddin Erenler Basımevi.
• YÜCE, N. (1988). Mukaddimetü’l-Edeb Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuster Nüshası (Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks). Ankara: TDK Yayınları.