Areas Terekeme - Karapapak Turks Settlement

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 3, 55 - 81, 01.09.2012

Muhammet Kemaloğlu

https://doi.org/10.7884/teke.68

Cited By: 4

Öz

Karapapaks Terekemes or in other words formed by the fusion of Kipchak-Oguz. Horseherds (year) and the sizes of the black astrakhan sheep breeding Karapapahs kalpakhe celebrated by having anything on their neighbors. Karapapaks, Tbilisi in order to make a more permanent cure lengthes rule, Nakhichevan, Karabakh, lor samples, Ahırkelek, settled down to around Ganja and Shirvan. Karapapahs Georgia and Azerbaijan, as well as the busiest place of residence, especially in Eastern Anatolia region of Turkey, including Kars. Kars, Ardahan, Igdır and Karapapah an important part of the population. Terekemes Turks, Erzurum, Erzincan, Sivas, Amasya, Van, rather thancities such as pain. There is a dense population of the town of Kangal Karapapak Sivan. Also from here to Istanbul, Ankara, Izmir, Adapazari, who migrated to cities like Bursa has a large number of Turks Karapapak. This study was also discussed in the residential areas Terekeme-Karapapak Turks.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Terekemes Karapapak Turks, Mus, Bulanık District, Geography.

Terekeme - Karapapak Türkleri Yerleşim Alanları

Öz

Terekeme sözcüğü ile ilgili farklı rivayetler vardır. ¨Terekeme¨, ¨Türkmen¨ sözcüğünden türemiştir. İslamiyetin Anadolu'da ilk yayıldığı yıllarda Mekke'den getirilen muhacir Araplara verilen ¨Terk-i Mekke¨ kavramıdır. Terekemelerin kendi aralarındaki rivayetlere göre de bu ismi ¨eski vatanlarını terk ettikleri¨ için almışlardır. Terekemeler, Erzurum, Erzincan, Sivas, Amasya, Van, Ağrı, İstanbul, Ankara, İzmir, Adapazarı, Bursa gibi şehirlere göç eden çok sayıda Karapapak vardır. Bu çalışma Terekeme-Karapapak Türklerinin yerleşim alanları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Terekeme Karapapak Türkleri, Muş, Bulanık ilçesi, Coğrafya.

Kaynakça

• AĞAOĞLU, E. (2002). “Azerbaycan'ın Etnik ve Demografik Yapısı”, Türkler, C. 19, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• AHUNDLU, Y. (1999). Karabağ Meselesinin Tarihi Kökleri Hakkında Bazı Kayıtlar. XII.T.T.K, Cilt: II, Ankara.
• AKDAĞ, M. (1975). Türk Halkının Dirlik Düzenlik Kavgaları, Celali İsyanları. Ankara.
• AKPINAR, Y. (1994). Nügari Mir Hamza, Azeri Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul.
• ALEXANDRE, G. (2000). Kafkasya Halkları. İstanbul: Sabah Yayınları.
• ALIŞIK, G. S. (2005). “Görkemli Âlim Muharrem Ergin Beğ (1923 Gögye-6 Ocak1995 İstanbul, Prof. Dr. Muharrem Ergin’e”, MTAD., 2(4), Aralık.
• ALYILMAZ, S. (2002). “Borçalı (Gürcistan) Karapapaklarının/Terekemelerinin Tarihine Dair”, YT., 8(43), Ocak-Şubat 2002.
• ANDREWS, P. A. (1992). Türkiye’de Etnik Gruplar. (çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul.
• ARI, O. (1960). Bulgaristanlı Göçmenlerin İntibakı, Ankara.
• ARSLANOĞLU, İ. (1998).“Çubuk Yöresi Aleviliğinde Dar Kurbanı”, GÜHBVAD., 98/611-34.
• ASLAN, E. (1995). Çıldırlı Ȃşık Şenlik, Hayatı, Şiirleri ve Hikayeleri, Ankara.
• Pınarbaşı, Sarız, Yahyalı ilçesi-Taşhan Köyü, Karakoyunlu köy, Kavak köy-Pınarbaşı (Kaynar bucağı).
• Andırın ilçesinin Canbaz Köyü, Afşin’deki İnci köyü.
• Zeyrek, Yunus, Çoruh’un Konuşan Tarihi Etrafında, “Osmanlılar, Büyük Sultan Süleyman zamanında (1445
• ) bütün Çoruh havzasını ele geçirdiler.Osmanlılar, buralara Türk, Tat ve Terekeme yerleştirdi. Çoruh, Yusufeli 102 Bolvadin.
• Erenler köy-Ceyhan-, Abidiye: Eski adı: Papak, Karapapak muhacirler tarafından 19. yy sonlarında iskân
• edilmiş, daha sonra II. Abdülhamit’in 1905’te doğan en küçük oğlu Abid Efendi onuruna Abidiye adı verilmiştir.
• Arslanoğlu, İbrahim, Kalender Veli, erik yiyen babasının boğazında bu eriğin kalması üzerine köy çayına koşar
• ve suyu elindeki selesine katarak dökmeden getirir ve kerametini gösterir. Köyün eski adı Çevlik Ağzı iken, bu
• olaydan sonra zamanla Sele olarak değişmiştir” der. Çubuk.
• Şıh Köyü, Horasan, Horasan-Yürükatlı köyü, Azap, Zars Köyü, Sanamer, Hasankale (Pasinler), Aşkale,
• Kavurmaçukuru Köyü, Oltu, Vartanut, Zuvart, Keyvank, Kemhis, Hanım Kom.
• ASLAN, K. (1995). Ahıska Türkleri. Ankara: Ahıska Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları.
• AVCIOĞLU, D. (1997). Türklerin Tarihi, 5 kitap, İstanbul.
• AVŞAR, B. Z. (1997). “Kafkasya-Rusya Federasyonu ve Türkiye”, YT, 3(16), Türk Dünyası Özel Sayısı II, Ankara.
• AVŞAR, Z.- TUNÇALP, Z. (1994). Sürgünde 50 nci Yıl Ahıska Türkleri. Ankara: TBMM Kültür Yay.
• AYDOĞ, O. (1998). Karapapaklar. Seminerler Çalışması, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitim Bölümü, Malatya.
• BALA, M. (1967). “Karapapak”, İA., Cilt: 6, İstanbul: MEB Yayınları.
• BARTOL`d V. V. Iran. Taşkent, 1926//Istoriya Irana.Kiev-Moskva, 2003.
• BASKAKOV, N. A. (1958). Karakalpaksko-Russky Slovar (Karakalpakça-Rusça Sözlük). Moskova.
• BAYRAM, İ. (1976). Ağrı Eleşkirt İlçesi Merkez Ağzı. Atatürk Üniversitesi, Lisans Tezi, Erzurum.
• BERKOK, İ. (198l). Tarihte Kafkasya. İstanbul.
• BİLGİLİ, A. S. (2002). “Azerbaycan Türkmenleri Tarihi”. Türkler, Cilt: 7, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• BLARAMBERG, I. F. (1841). Statistiçeskoe obozrenie Persii.
• BOGDANOV, L. F. (1909). Persiya v geografiçeskom, religioznom, bıtovom, torgovo- promışlennom i administrativnom otnoşenii, SPb.
• BOZKURT, H. (2007). Anadolu’nun Bağrında Unutulmuş Ahıskalılar, BAD., 3(8).
• BROSSET, F. A.-H. D. (2003). Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1232 Yılına Kadar), Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil, Ankara.
• BUNYADOV, M. Z. ve YUSUFOV, Y. B. (1994). Azerbaycan Tarihi, Cilt:1. Bakü, Azerbaycan
• CAFEROĞLU, A - YÜCEL, T. (1976). İran’da Türkler. TDEK, Ankara.
• CAFEROĞLU, A - YÜCEL, T. (1976). Karapapaklar. TDEK, Ankara.
• CAFEROĞLU, A. (1944). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar.
• CAFEROĞLU, A. (1984). Türk Dili Tarihi I-II. İstanbul.
• CAFEROĞLU, A. (1988). Türk Kavimleri. Enderun Kitabevi: İstanbul.
• CAFEROĞLU, A. (1995). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CAFEROĞLU, A. (1983). Kafkasya Türkleri. Ankara.
• CİHAN, A. (2008). Kırgızistan’da Ahıska Türkleri Üzerine Gözlemler. BAD., 11(12).
• ÇETİNKAYA, H. (2000). Çıldır Âşık Sempozyumu. Ankara.
• ÇETİNKAYA, N. (1996). Iğdır Tarihi (Tarih, Yer Adları, ve Bazı Oymaklar Üzerine), İstanbul.
• ÇETİNKAYA, N. (2005). Kızılbaş Türkler. İstanbul.
• DERVİSHEVA, F. (2006). Ahıska Türkleri (Sözlü Kültür Bağlamında). Gazi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• DÜNDAR, S.-ÇETİNKAYA, H. (2004). Terekemeler (Karapapak Türkleri), El Kitabı, Eylül.
• ELLEZOĞLU, M. ve ÇAKIRGÖZOĞLU, A. N. (2006). Özbekistan’da Yaşayan Ahıskalıların Eğitim Sorunları, BAD., Sayı 5, Ankara.
• ERCİLASUN, A. B. (1983). Kars İli Ağızları-Ses Bilgisi. Ankara.
• ERKAN, A. O. (1999). Tarih Boyunca Kafkasya. İstanbul.
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. Ankara.
• EYÜPOĞLU, İ. Z. (1987). Şeyh Bedreddin ve Varidat. İstanbul.
• FIĞLALI, E. R. (1989. Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. Ankara.
• FİRİDUN BƏY KÖÇƏRLİ. (1883). Sbornik` Materialov` Dlya Opisaniya Mestnostey İ Plemen` Kavkaza (SMOMPK): Kafkas Yerleri ve Taifelerinin Tasviri İçin Materyaller Mecmuası, 3.bırakılış; Tiflis.
• GADJİYEVA, S. Ş. (1990). Dagestanskiye Terekemensı, XIX.Naçalo XX Veka. Nauka, Moskva.
• GÜLENSOY, T. (1995 ). Türkçe Yer Adları Kılavuzu. Ankara.
• GÜLER, A.; AKGÜL, S. ve ŞİMŞEK, A. (2001). Türklük Bilgisi. Ankara.
• GÜNGÜL, G. (1996). Dost Elleri Bekleyenler: Ahıska Türkleri. TED., Sayı: 8.
• HACILAR, V. (1992). Azerbaycan Folklor Ananeleri (Gürcistandaki Türk Dili Folklor Örnekleri Esasında). Tiflis.
• HACILAR, V. (1996). Karapapak Mehreli Bey. Tiflis.
• HACILAR, V. (1999). Azerbaycan Halk Destanları Efsane Esatır ve Nağıl Deyimleri. Bakü.
• HACILAR, V. (2001). Borçalı Mehralı Bey Tarihi Hekiketlerde. Tiflis.
• HAİLOV, H. D. ( 1992). Karabağ’ın Elat Dünyası. Bakı.
• HEKİMOĞLU, M. İ. (1997). Oğuz Terekeme Halk Merasimleri ve Meydan Tamaşaları. Bakü.
• JOSEPH VON HAMMER. (1990). Osmanlı Tarihi, (çev. Mehmed Ata ve Prof. Dr. Abdülkadir Karahan) İstanbul.
• KAFTIREV, D. (1829). Istoriçeskiya, geografiçeskiya i statistiçeskiya svedeniya o Persii. SPb.
• KALAFAT, Y. (1992). Günümüz Türk Dünyasına Genel Bir Bakış. Erciyes, S. 174.
• KALAFAT, Y. (1998). Azerbaycan Notları, HBVAD., Sayı: 8.
• KALAFAT, Y. (1999). Karakalpak Türklerinde Halk İnançları. MF. Yıl: 10, S. 40, s. 11-12.
• KALAFAT, Y. (2001). Gürcistan Kültüründen Manzaralar. YD., S. 2001/31, s. 26-30.
• KALAFAT, Y. (2002). Göktanrı İnancından Günümüze Kadar Türk Halk İnançlarında Kurt. XIV. TTK., 9-13 Eylül, Ankara.
• KALAFAT, Y. (2002). Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları II, KaşkayilerTerekemeler-Elsevenler-Karakoyunlular-Kiresunlular-Avşarlar-İsmaili Hazaralar-Kengerliler-Caferiler-Karamanlılar-Nigariler-Ayrımlılar-Kekailer- Şebekler-Navıllar-Sarulular, Ankara.
• KALAFAT, Y. (2005). İran Türklüğü - Jeokültürel Boyut, Yeditepe.
• KALKAN, M. (1998). Ahıska Tükleri’nin Menşei ve Tarihi Gelişim Seyirleri. Bilgi, Sayı: 7.
• KARAMAN, E. (2007). Azerbaycan Ağızları Üzerine Bir Deneme. Journal of Qafqaz University, s. 20.
• KARAMANLI, M. H. (1996). Gürcistan. DİA, C.XIV, İstanbul.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1953). Kars Tarihi. İstanbul.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1972). Dede Korkut Oğuznâmeleri Işığında Karapapaklar Borçalı-Kazak Uruğu’nun Kür-Aras Boylarındaki 1800 Yılına Bir Bakış-Tarih Etnoloji ve Dil Araştırmaları. Erzurum.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. Ankara.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1998). Osmanlılar’ın Kafkas Elleri’ni Fethi (1451-1590). Ankara.
• KIRZIOĞLU, M. F. (2008). Çıldır Köyleri Seyahat Notları-I, BAD., Sayı: 9, Yıl: 4.
• KIRZIOĞLU, M. F. (2009). Çıldır Köyleri Seyahat Notları-II, BAD., Sayı: 13, Yıl: 5.
• KOBOTARAN, N. (2008). Tebriz Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, I. Cİlt, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• KOLYUBAKİN A. M. (2003). Sostav naseleniya Persii po plemenam i provintsiyam. Sbornik geografiçeskih, topografiçeskih i statistiçeskih materialov po Azii.Vıpusk 4, SPb, 18883//Istoriya Irana. Kiev-Moskva.
• KORSUN N. G. (1923). Persiya. Moskva.
• KORSUN, S. (1874). Voennıy Obzor Persidskogo Peredovogo Teatra, Tiflis, s. 65
• KURAT, A. N. (1972). IV-XVIII Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara.
• KURAT, A. N. (1992). Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara.
• KUTALMIŞ, O. G. (2003). Türkçe İnsan Adları ve Anlam-Kökenleri. İstanbul.
• MELİKOFF, İ. (2004). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul.
• MƏMMƏDLİ Ş. B. (2003). Azərbaycan Ədəbiyyatının Borçalı Qolu (1920-ci İlə Qədər). Monoqrafiya. Tbilisi. Kolori.
• MEMMEDLİ, Ş. (1991). Paralanmış Borçalı veya 1918 Yılı Ermenistan-Gürcistan Muharebesinin Acı Neticesi. Bakü: Azerneşr Yay.
• MEMMEDLİ, Ş. (1996). Alın Yazımız - Gürcistan Türkleri: Tarih, Kültür. Tiflis: Samşoblo Yay.
• MEMMEDLİ, Ş. (2006). Gürcistan Azerbaycanlıları-İstatistik-Ansiklopedik Bilgiler, Tiflis: Kolori Yay.
• MERT, O. (2004). Gürcistan (Borçalı) Karapapaklarının/Terekemelerinin Eğitim Tarihine Dair. AÜTAE D., 11 (24).
• METİN, E. (1997). Karakalpak Ȃşık Tarzı Şiir Geleneği Üzerine Araştırmalar, MF., Sayı: 35. ORBELİANİ, P. (1981).
• ორბელიანი პაპუნა.ამბავნი ქართლისანი =.Kartli
• Olayları, Metsniereba Yay., Tiflis, s. 42 /Gürcüce/. 19)
• ÖLMEZ, Z. K. (2002). Meninski’nin Sözlüğündeki "Tartarca" Sözcükler, C.15, Ankara, dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=12&sayi_id=843-s.67.
• ÖREN, M. M. (1998). İran Türkleri Hürriyet Hareketleri. Ankara.
• ÖZEL, H. (2007). Ahıska Türkleri Yakın Tarihi. Eğitişim Dergisi, E-Eğitim Bilim ve Sanat Dergisi, S. 17.
• ÖZGÜR, Y. (1996). Tarihi Türk Yurdu Zengezur, TSAD., S. 104.
• ÖZSOY, İ. (1977). Dağıstan’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi. İzmir: Kaynak Yayınları.
• RESULZADE, M. E. (1951). Azerbaycan Şairi Nizamî. Ankara.
• RZEVİ, M. (1370=1950/51). Karapapak Ĕli. Tarih, Edebiyat, Rüsum, Folklor ve Monografi. Tahran, Ehli-Beyit (e) Yay., [Farsca], 256 s.
• SEFEROV, R. (2005). Sovyet Dönemi ve Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Nüfusunun Etnik Yapısındaki Değişimler. SÜTAD, S. 17.
• SÜMER, F. (1992). Safevi Devletinin Kuruluşu. Ankara.
• ŞAPOLYO, E. B. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• TİŞKOV, V. A. ve FİLLİPOVA, E. İ. (2000). Eski Sovyet Ülkelerinde Etnik İlişkiler ve Sorunlar. Ankara: ASAM Yayınları.
• TOGAN, Z. V. (1944). Azerbaycan. İA. II, İstanbul.
• TOGAN, Z. V. (1970). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul.
• TOZLU, S. ( 2005). Karapapaklar Hakkında Bazı Notlar-I-. KaraM, S. 7.
• TÜRKSOY, S. (2007). Ulu Borçalı ve Karapapaklar. First Business Dergisi, S. 3.
• VALEHOĞLU (Hacılar), F. (2008). Cevaxet (Ahılkelek) Karapapakları. Bizim Ahıska Üç Aylık Kültür Dergisi, S. 9, Yıl: 4.
• VALEHOĞLU, (Hacılar), F. (2009). Fahri, Borçalı Türklerinin Menşei ve Etnik Sınırları. BAD., Yıl: 5, Sayı: 14.
• VALEHOĞLU (Hacılar), F. (2005). Karapapaklar ve Onların XIX. Asır Harp Tarihi, Bakı.
• YEGANE, İ. (1990). Karapapakların Tarih ve Kültürüne Bir Bakış. Nogadey.
• YENİARAS, O. (1994). Karapapak ve Terekemelerin Siyasî ve Kültürel Tarihine Giriş. İstanbul.
• YILMAZ, S. (2007). Karapapak (Terekeme)Türkleri. Ankara.
• YUSUFOV, Y. (1994). Albanya’nın Etnik Tarihine Bir Bakış. XII. Türk Tarih Kongresi, Kongrede Sunulan Bildiriler, Cilt: 2, Ankara.
• YÜZBEY, İ. (2008). Ahıskalı Türkler ve Kültürleri, Turkish Studies, Volume 3/7 Fall.
• ZEHTABÎ, M. T. (Kirişçi). (1999). İran Türklerinin Eski Tarihi. Tebriz.
• ZEYREK, Y. (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Ankara. İnternet Kaynakları
• http//: www.ahiska.org.tr/yazi.php?goster: 8
• http//: www.akdamlakoyu.com/koseyazilari/indeh.htm
• http//:www.borchali.net/indeh.php?s: qarapapaklar_ve_terekemeler.-02.04.2008
• http//: www.borchali.wsborcalihakkind//12.04.2011
• http//: www.devletarsivleri.gov.tr
• http//: www.gocsempozyumu.org/turkiyeyegocilt: htm
• http//: www.kurtoglukoyu.com/Karapapaklar.html
• http//: www.ozgeguzelyurt.azeriblog.com/2009/05/02/balkash-golu http://gazahli.net
• http://html-www.gocsempozyumu.org/turkiyeyegoCilt: htm
• http://www.acikarsiv.ankara.edu.tr/fulltext/4116.pdf
• http://www.azerievi.com/archive//t-8386.html
• http://www.eraren.org/indeh.php?Page: DergiIcerik&IcerikNo: 38
• http://www.gizlitarih.com/index.php?e=228, ″Kuzey Kafkasya’da İslamiyet″. http://www.Karapapak.com/turkce/konu_detay.asph?id: 171 http://www.terekeme-Karapapak.azbuz.com/indeh.jsp/.-02.04.2008 http://www.uydukurdu.com/…/dunyadaki_en_buyuk_gocler-t154009. http://www.yesevi.edu.tr/index.php?menu_id=75, Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük Kısaltmalar: T. T. K.
• Türk Tarih Kongresi MTAD.
• Modern Türklük Araştırmaları Dergisi GÜHBVAD.
• Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi İA.
• İslam Ansiklopedisi TDEK.
• Türk Dünyası El Kitabı TED.
• Türk Edebiyatı Dergisi MF. Millî Folklor YD. Yeni Düşünce TDVİA.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi AÜTAED.
• Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAD.
• Türkiyat Araştırmaları Dergisi, KaraM
• Karadeniz Araştırmaları Merkezi BAD.
• Bizim Ahıska Dergisi Kaynak Kişi(ler):
• Bahadır Kemaloğlu, 1936, Muş- Bulanık.