(Kök)Türk Harfli Eski Türk Yazıtlarının Kırgızlar Açısından Önemi

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 4, 1 - 26, 15.12.2013

Cengiz Alyılmaz

https://doi.org/10.7884/teke.255

Öz

(Kök)türk harfli eski Türk yazıtlarının büyük bölümü, bugün Moğolistan, Tuva, Hakasya, Dağlık Altay, Çin Halk Cumhuriyeti, Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan... sınırları içinde bulunmaktadır. “(Kök)türk Harfli Eski Türk Yazıtlarının Kırgızlar Açısından Önemi” başlıklı bu bildiride (başta Kırgızistan’daki ve Sibirya bölgesindekiler olmak üzere) (Kök)türk harfli eski Türk yazıtlarının Kırgızlar açısından önemi vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

(Kök)türk harfli eski Türk yazıtları, Kırgızlar, Kırgızların tarihi, Kırgızlara ait eserler.

Importance of (Kok)Turk Lettered Old Turkish Inscriptions for Kyrgyz

Öz

Today, most of the (Kok)Turk lettered old Turkish inscriptions have been located in the boundaries of Mongolia, Tuva, Khakassia, Mountainous Altai, People’s Republic of China, Kazakhstan, Uzbekistan, and Kirghizstan… In this report, named “Importance of Old Turkish Inscriptions for Kyrgyz”, the importance of (Kok)Turk lettered old Turkish inscriptions (particularly in Kirghizstan and Siberia) for Kyrgyz is emphasized.

Anahtar Kelimeler

(Kok)Turk lettered old Turkish inscriptions, Kyrgyz, history of Kyrgyz, Kyrgyz’s artifacts.

Kaynakça

• 12 ALYILMAZ, C. (2002). Gobi Çölünde ve Altay Dağları’nda Kaya Üstü Tasvirler. Yeni Türkiye Dergisi, S. 46 (Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı IV), Ankara, 6136
• ALYILMAZ, C. (2004). Petroglifler (Kaya Üstü Tasvirler). Journal of Turkic Civilization Studies, C. 1, S. 1, Bişkek, 157-163
• ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara.
• ALYILMAZ, C. (2006). Kırgızistandaki (Kök)türk Harfli Yazıtların Bugünkü Durumu. Journal of Turkic Civilization Studies, C. 1, S.2, Bişkek, 17-27.
• ALYILMAZ, C. (2007). Köktürk Harfli Yazıtların İzinde. Ankara.
• ALYILMAZ, C. (2008). “Anı” / “Ani” Yer Adı Üzerine. Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN Armağanı, Ankara, 352-365.
• ALYILMAZ, C. (2012). İslamiyet Öncesi Türk Eserleri. Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Abideleri. Ankara, 6-105, (ed. İ. DEMİRCİ - İ.TERZİOĞLU). 12 Kırgızlarla ilgili araştırma ve inceleme yapacaklara yol göstermesi amacıyla “Kaynaklar” bölümüne Kırgızların yaşayışı, inanışı, sanatı... ile ilgili belli başlı kaynaklar da (kitaplar, makaleler, bildiriler de...) dahil edilmiştir
• ALYILMAZ, C. (2013). Karı Çor Tigin Yazıtı. Uluslararası TEKE (Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim) Dergisi International Journal of Turkish Literature Culture Education, http://www.tekedergisi.com/ , Volume 2/2, 1-61.
• ALYILMAZ, C. (2013). Yorçı Yazıtı. Uluslararası TEKE (Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim) Dergisi’ International Journal of Turkish Literature Culture Education, http://www.tekedergisi.com/ ,Volume 2/3, 29-46.
• AMANJOLOV, A. S. (2003). İstoriya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pis’ma. Almatı.
• AYDIN, E. (2011). Yenisey Yazıtlarında Geçen Türk Boy Adları Üzerine Notlar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, 395-402.
• AZZAYA B. (2008). Mongol Nutag Dah’ Uygurın Üed Holbogdoh Runi Biçgiyn Dursgaluudın Toym. Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and Ethnology. Volume: 4, No: 1/312, Ulaanbaatar, 127-149.
• BATMANOV, İ. A. - ARAGAÇİ, Z. B. - BABUŞKİN, G. F. (1962). Sovremennaya i Drevnyaya Yeniseyka. Bişkek.
• BATMANOV, İ. A. (1959). Yazık Yeniseyskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pis'mennosti. Bişkek.
• BATMANOV, İ. A. (1971). Talasskie Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti. Bişkek.
• BATTULGA, Ts. (2005). Mongolın Runi Biçgiyn Baga Dursgaluud Tergüün Devter. Ulaanbaatar.
• BATTULGA, Ts. (2011). Moğol Altay Dağlarından Bulunan Bir Runik (Göktürk) Yazıt Üzerine. Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) From Ötüken to İstanbul, 1290 Years of Turkish Bildiriler / Papers, İstanbul, 295-300.
• BAYÇAROV, S. Y. (1996). Avrupa’nın Eski Türk Runik Abideleri. Ankara, (çev. M. DURANLI).
• BAZILHAN, N. (2013). Orta Asya’daki Eski Türk Bitik Yazıtlarının Tarihî Kaynak ve Etnoarkeolojik Araştırması. Bengü Belȁk Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara, 139-152, (ed. B. GÜL).
• BUTANAYEV, V. Y. (1995). Toponomiçeskiy Slovar Hakasso-Minusunskogo Kraya-Tolı Hooraydagı Çir Sug Attarı. Abakan.
• BUTANAYEV, V. Y. (1999). Hakassko - Russkiy İstoriko – Etnografiçeskiy Slovar’, Abakan.
• BUTANAYEV, V. - BUTANAYEV, İ. (2007). Yenisey Kırgızları Folklor ve Edebiyat. İstanbul. (akt. Y. GÜMÜŞ).
• CHAVANNES, E. (1903). Documents sur Les Tou-kiue (Turcs) Occidentaux, St.Petersburg.
• ÇORUHLU, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul.
• CUMAGULOV, Ç. (1983). Epigrafika Kirgizii III. Bişkek.
• CUMAGULOV, Ç. (1988). Epigrafiçeskie Pamyatniki Kirgizii. Bişkek.
• ÇOROTEGİN. T. K. - MOLDOKASIMOV, K. S. (2000). Kırgızdardın jana Kırgızstandın Kıskaça Tarıhı (bayırkı Zamandan Tartıp Bügünkü Köngö Çeyin). Bişkek.
• ERCİLASUN, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara.
• ERCİLASUN, A. B. (2007). Kırgızlar Kimlerin Torunu, Makaleler Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, Ankara, 602-606, (yay. hzl. E. ARIKOĞLU).
• ESİN, E. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Târîhi ve İslâma Giriş. İstanbul.
• ESİN, E. (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul.
• GIRAUD, R. (1999). Gök Türk İmparatorluğu İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734). İstanbul, (çev. İ. MANGALTEPE).
• GÖMEÇ, S. (2009). Kırgız Türkleri Tarihi. Ankara.
• HEIKEL, N. J. (1918). Altertümer aus dem Tale des Talas in Turkestan. Helsinki.
• HUDYAKOV, Yu. S. (2000). İstoriya Yeniseyskih Kirgizov. Abakan.
• HUDYAKOV, Yu. S. (2013). Enesay Kırgızdarının Tarıhı: Kıskaça Bayan. Bişkek.
• KALKAN, M. (2006). Kırgızlar ve Kazaklar. İstanbul.
• KALLAUR, V. A. (1899). Novaya arheologiçeskaya nahodka v Aulieatinskom uezde. Zadpiski Vostoçnogo Otdeleniya Russkogo Arheologiçeskogo Obşestva, C. XI, St.Petersburg, 265-2
• KARATAEV, O. K. (2003). Kırgızdardın Etnomadaniy Baylanıştarının Tarıhınan. Bişkek.
• KARATAEV, O. K. (2003). Kırgız Etnonimder Sözdügü. Bişkek.
• KILDIROĞLU, M. (2006). IX-XVI. Asırlarda Yenisey-İrtiş Bölgesinde Kırgız-Kıpçak İlişkileri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 30, Erzurum, 133-1
• KIZLASOV, İ. L. (1990). Drevnetyurkskaya Runiçeskaya Pis’mennost’ Yevrazii (Opit Paleografiçeskogo Analiza). Moskova.
• KIZLASOV, İ. L. (1994). Runiçeskie Pis’mennosti Yevraziyskih Stepey. Moskova, 1994.
• KIZLASOV, İ. L. (2005). Proçtenie Naskalnıh Runiçeskih Nadpisey Kirgizstana. Materialı i İssledovaniya Po Arheologii Kirgizstana, V.1, Bişkek, 57-70.
• KLYAŞTORNIY, S. G. (2002). Drevnetyurkskie Runiçeskie Nadpisi na Tsenral’nom Tyan’Şane. Suyab Ak-Beşim, St.Petersburg, 136-141.
• KLYAŞTORNIY, S. G. (1974). O datirovke talasskih runiçeskih pamyatnikov. Bartol’dovskie çteniya: Tezisı dokladov i soobşeniy V. Moskova, 43-44.
• KLYAŞTORNIY, S. G. (2001). Tanrı Dağları’nda Yeni Bulunan Eski Runik Türk Yazıtları. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, Bişkek, 192-196 (çev. M. KALKAN). KOCOBEKOV, M. (2013). Kırgız Kaganatının Tarıhı. Bişkek.
• KONKOBAEV, K. - USEEV, N. (2011). Son Keşifler Işığında Kırgızistan’da Eski Türk Yazıtları Araştırmalarının Perspektifleri ve Köktürk Harfli Bir İnanç Formülü. Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) From Ötüken to İstanbul, 1290 Years of Turkish Bildiriler / Papers, İstanbul, 301-308.
• KORMUŞUN, İ. V. (1997). Tyurkskie Epitafii Tekstı i İssledovaniya, Moskova.
• LASZLO, F. (1950). Dokuz Oğuzlar ve Gök Türkler. TTK Belleten, C. XIV, S. 53, Ankara, 3743, (çev. H. EREN).
• MALOV, S. Y. (1936). Talaskie epigrafiçeskie pamyatniki. Materialı Uzkomstarisa, C. 6-7, Moskova-Leningrad, 17-38.
• MALOV, S. Y. (1959). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pis'mennosti Mongolii i Kirgizii. Moskova.
• MASSON, M. Ye. (1936). K istorii otkrıtiya drevneturetskih runiçeskih nadpisey v Sredney Azii. Materialı Uzkomstarisa, C. 6-7, Moskova-Leningrad, 5-15.
• MELİORANSKİY, P. M. (1899). Po povodu novoy arheologiçeskoy nahodki v Aulieatinskom uezde. Zapiski Vostoçnogo Otdeleniya Russkogo Arheologiçeskogo Obşestva, C. XI, St.Petersburg, 271-272.
• MERT, O. (2009), Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes – Tariat – Şine Us. Ankara.
• NEMETH, J. (1926). Die köktürkischen Grabinschriften aus dem Tale des Talas in Turkestan, Korösi Csoma-Archivum, S. II/1-2, Budapest, 134-143.
• OLCOBAEV, S. A. vd. (1998). Kırgızstandın En Bayırkı Mezgilderden XIX. Gılımdın Sonuna Çeyinki Tarıhı. Bişkek.
• ÖGEL, B. (1984). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara.
• ÖMÜRBAYUULU, M. - TURGANBAYUULU, S. (2004). Hanzu Cazmalarındagı Kırgızdar. Ürümçi.
• PLOSKİH, V. M. (2004). Bizdin Kırgızistan, Bişkek.
• POLAT, K. (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar. İstanbul.
• RADLOFF, V. V. (1899). Razbor drevnetyurkskoy nadpisi na kamne, naydennom na uroçişe Ayrtam-Oy v Kenkol’skoy volosti Aulieatinskogo uezde. Zadpiski Vostoçnogo Otdeleniya Russkogo Arheologiçeskogo Obşestva, C. XI, St. Petersburg, 85-86.
• SALMAN H. (1998). Türgişler, Ankara.
• SARAY, M. (1993). Kırgız Türkleri Tarihi, İstanbul.
• SAVİNOV, D. G. (1984). Narodı Yujnoy Sibiri v Drevnetyurkskuyu Epohu. Leningrad.
• SERTKAYA, O. F. (2001), Suuci < Sugeci (Bel) Yazıtı ne Zaman Yazıldı?. TDAY Belleten 2000, Ankara, 307-312.
• SIDIKOVA, K. (2003). Kırgız Tarıhı, Bişkek.
• ŞÇERBAK, A. M. (2001). Tyurkskaya Runika Proishojdenie Drevneyşey Pismennosti Tyurok. St. Petersburg.
• ŞİRİN-USER, H. (2013). Yabogan (A 80) Yazıtı Üzerine. Bengü Belȁk Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara, 457-464, ed. B. GÜL.
• TABALDİEV, K. (2002). Koçkor Ovası Türk Yazıtları. TÜRKSOY Türk Dünyası, Kültür, Sanat, Bilim, Haber ve Araştırma Dergisi, S. 5, Ankara, 29-34, (çev. T. DEVLETOV).
• TEKİN, T. (1998). Orhon Yazıtları Kül Tigin Bilge Kağan Tunyukuk. İstanbul, TEKİN, T. (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara.
• TIBIKOVA, L. N. - NEVSKAYA, İ. A. – ERDAL, M. (2012). Katalog Drenetyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov Gorno Altaya. Gorno Altaysk (Dağlık Altay).
• USEEV, N. (2010). Sahiplerinin Boyu Belirtilen Köktürk Harfli Yazıtlar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/4, 1516-1521.
• USEEV, N. (2011). Köktürk Harfli Altay Yazıtlarından Yabogan (A 80) Yazıtı. Türk Kültürünün Gelişme Çağları: Başlangıç ve Yazıtlar Çağı Uluslararası Sempozyumda Sunulan Bildiri Metni (15-16 Ağustos, 2011), Ulaanbaatar.
• VASİLYEV, D. D. (1983). Korpus Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov Basseyna Yeniseya. Leningrad.
• VİNNİK, D. F. – KOCEMYAKO, P. N. (1962). Novıe Epigrafiçeskie Nahodki v Kirgizii (1961 g), Bişkek.