On the Chuvash Word “Varak” / Common Turkıc “Özek”

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 1, 124 - 131, 13.04.2014

Mustafa Levent Yener

https://doi.org/10.7884/teke.253

Öz

In modern Turkic languages there two words özen and özek used wtih the meaning “valley, passage”. Although the Word özen is widespread, in Antolian dialects, Khakas, Yakut and New Uigurthe Word özek is used wtih the same meaning. The words özen adn özek are also found in Chuvash wtih the forms vasan and varak. Being a l/r language the Chuvash form of the word should be varak and the vasan form should be a borrowing form some other language. Chuvash Word varak is derrived from the tem var with the dimminutive +AK.

Anahtar Kelimeler

Modern Turkic Languages, Common Turkic, Chuvash Turkish, Mongolian, öz, özek, var, varak, etymology

Çuvaşça “Varak” / Ortak Türkçe “Özek” Sözcüğü Üzerine

Öz

Çağdaş Türk dillerinde “vadi, dar geçit” anlamlarında kullanılan özen ve özek olmak üzere iki sözcük bulunur. Özen sözcüğü yaygın olsa da Anadolu ağızlarında, Hakas, Türkmen, Yakut ve Yeni Uygur Türkçelerinde özek sözcüğü de aynı anlamda kullanılmaktadır. Özen ve özek sözcükleri Çuvaş Türkçesinde de vasan ve varak biçimlerinde bulunur. Bir l/r dili olarak Çuvaş Türkçesinde sözcüğün biçimi varak olmalıdır, vasan biçimi başka bir Türk dilinden ödünçlenmiş olabilir. Çuvaş Türkçesindeki varak sözcüğü var ad kökünden +AK küçültme ekiyle türetilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Türk dilleri, Ortak Türkçe, ÇuvaşTürkçesi, Moğolca, öz, özek, var, varak, küçültme eki, etimoloji

Kaynakça

• AKBABA, D. E. (2007). Nogay Türkçesi. (dzl. ERCİLASUN, A. B. ) içinde, Türk Lehçeleri Grameri (s. 623-678). Ankara: Akçağ.
• ALTINEL, E. (2003). Türkmence Türkçe Sözlüğe Göre Türkmen Türkçesinde Kelime Yapımı. Yüksek Lisans Tezi, , Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı.
• ANDRÁS, R. T. ve ÁRPÁD, B. (2011). with the assistance of László Károly. WEST OLD TURKIC. Turkic Loanwords in Hungarian. Part I: Introduction, Lexicon «A–K» (X, 618 S.). Part II: Lexicon «L–Z», Conclusions, Apparatus. (X, S. 620–1494). Turcologica. Herausgegeben von Lars Johanson. Band: 84. Harrassowitz. Wiesbaden.
• ANDREYEV, İ. A., GORİŞKOV, A. E. ve İ, İVANOV A. (1985). Çuvaşsko-Russkiy Slovar'. Russkiy Yazık.
• ARIKOĞLU, E. ve KUULAR, K. (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• ATANYYAZOW, S. (2004). Türkmen Diliniŋ Sözkökü (Etimologik) Sözlüğı. Aşgabat: Miras.
• BASKAKOV, N. A. ve İNKİJEKOVA-GREKUL, A. İ. (1953). Hakasskiy Yazık (Fonetiçeskaya struktura, slovarıy sostav i grammatiçeskiy stroy). Moskva.
• CEYLAN, E. (1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century. London: Oxford University Press.
• ÇOBANZADE, B. (2009). Kırım Tatar İlm-i Sarfı. (dzl. SEYİTYAHYA, N.) Ankara: TDK.
• DIRKS, W. ve DAVRONOV, T. (2005). Ozbekcha-Ingılızcha Lug’at/Uzbek English Dictionary. The Central Asian Heritage Group.
• DİLÇİN, C. (dzl.). (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
• DİLEK, F. G. (2007). Altay Türkçesi. (dzl. ERCİLASUN, A. B.). Türk Lehçeleri Grameri (s. 1010-1084). Ankara: Akçağ Yay.
• DS. (1977). Derleme Sözlüğü (Cilt IX). Ankara: TDK Yay.
• ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon (Cilt III). Wiesbaden, Germany: Otto Harrassowitz.
• ERSOY, H. Y. (2007). Yeni Uygur Türkçesi. (dzl. ERCİLASUN, A. B.) içinde, Türk Lehçeleri Grameri (s. 355-428). Ankara: Akçağ Yay.
• FEDOTOV, M. R. (1996). Yetimologiçeskiy Slovar' Çuvaşskogo Yazıka. Çeboksarı: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitüt Gumanitarnıh Nauk.
• GÜRSOY NASKALİ, E. ve DURANLI, M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yay. GÜRSOY NASKALİ, E., BUTANAYEV, V., İSİNA, A., ŞAHİN, E., ŞAHİN, L. ve KOÇ, A. (2007). Hakasça Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yay.
• İSHAKOV, F. ve PALMBAH, A. A. (1961). Grammatikogo Tuvinskogo Yazıka -Fonetika i Morfologiya-. Moskva.
• KARTALLIOĞLU, Y. ve YILDIRIM, H. (2007). Azerbaycan Türkçesi. (dzl. ERCİLASUN, A. B.). Türk Lehçeleri Grameri (s. 171-230). Ankara: Akçağ Yay.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi-. Ankara: TDK.
• LESSİNG, F. D. (2003). Moğolca Türkçe Sözlük. (çev. G. Karaağaç,) Ankara: TDK.
• LEVİTSKAYA, L. S. (1976). İstoriçeskaya Morfologiya Çuvaşskogo Yazıka. Moskva.
• NADALYAEV, V. M., NASILOV, D. M., TENİŞEV, E. R. ve ŞÇERBAK, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• NECİP, E. N. (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (çev. İ. Kurban,) Ankara: TDK.
• ÖNER, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
• ÖZKAN, N. (1996). Gagauz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
• POPPE, N. (1965). Introduction to Altaic Linguistics. Otto Harrassowitz: Wiesbaden.
• RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Oumalais-Ugrilainen Seura.
• SEREBRENİKOV, B. A.ve GADİJEVA, N. Z. (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihi Grameri. (çev. T. Hacıyev, M. Öner) Ankara: TDK.
• SEVORTYAN, E. V. (2008). Kırım Tatarcası. (dzl. MUSAYEV, M.) Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 2 Bahar, 224-261.
• STAROSTİN S. A., DYBO, A. V. ve MUDRAK, O. A. (2003). An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Leiden: Brill.
• TAVKUL, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
• TEKİN, T. (1969). Zetacism and Sigmatism in Proto-Turkic. AOH, 22, 51-80.
• TEKİN, T. (1994). Türk Dillerinde Önseste y- Türemesi. Türk Dilleri Araştırmaları, 4, 51-66.
• UYGUR, C. V. (2001). Karakalpak Türkçesi Grameri (Fonetik, Morfoloji, Sentaks). Denizli : Bilal Ofset.
• VASİLİEV, Y. (1995). Türkçe-Sahaca Sözlük. Ankara: TDK.
• YILDIZ, H. (2007). Orhon Türkçesi ile Yakutçanın Sözvarlığı ve Sözyapımı Bakımından Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• YILMAZ, E. (2002). Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• YUDAHİN, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü (Cilt I). (çev. A. Taymas,) Ankara: TDK.
• SUBROKOBOY, О. В. (dzl.). (2006). Hakasskogo-Russkiy Slovar (Okolo 22 mıs. slov)/ HakasOrıs Söztük. Novosibirsk: Ministreştvo Obrazovanniya i Nauka Obrazovaniya Nauki Respubliki Hakasya Hakaskiy Nauçno-İssledovatelçkiy İnstitüt Yazıka, Literaturı i İstorii.