Öz
Kırgız Turkish is a Turkish dialect connected to Aral-Caspian of Kipchak group. Today, Kırgız Turkish divided into two main oral regions as the northern and southern has four historical development periods: Kırgız community lived in Yenisey between the centuries of I.-VIII and Kırgız Turkish is in a relation of language with Khakas and Tuvan language. Between the periods of VIII. - XIII. century, Kırgız tribes had set out to the west from the Upper Yenisei, had lived in Southern Altai for a long time, and so had formed common elements with Altai. This period is a period particularly in connection with the Old Uighur and Oghuz Turkish. Period between XIV. – XVI. Centuries is the period of Tian Shan (Heavenly Mountains) of historical Kırgız Turkish. During this period, Kırgız Turkish started to get characters, its vocabulary and grammatical features were formed by its relationship with the languages of the peoples in Central Asia. The fourth century starting from XVI. century and continuing up to the present is also known as the New Kırgız Turkish period
Anahtar Kelimeler
Kırgız Turkish Turkey Turkish dialects vocabulary resemblance
Kaynakça
- AHMATOV, T. K. ve ÖMÜRALİEVA, S. (1990). Kırgız Tili (Fonetika, Leksika). Frunze.
- AKSU, N. ve IŞIK, A. (1997). Türkiye Türkçösü-Kırgız Türkçösü Sözdügü. İstanbul: MEB Yayınları.
- ALİMOVA, J. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları ile Kırgız Türkçesinin Söz Varlığı Açısından Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ALKAYA, E. (2012). Sibirya Tatar Türkçesiyle Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Benzerlikler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies 7/4, 275-295.
- BAŞDAŞ, C. ve KUTLU, A. (2004). Kırgız Türkçesi Grameri. Diyarbakır.
- BURAN, A. ve ALKAYA, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- BURAN, A. ve İLHAN, N. (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
- CUMAKUNOVA, G. (2005). Türkçe - Kırgızca Sözlük. Bişkek: Manas Üniversitesi Yayınları.
- Derleme Sözlüğü, 12 Cilt. (1993). Ankara: TDK Yayınları.
- DEVELLİOĞLU, F. (1990). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
- DIYKANOV, K. (1980). Kırgız Tilinin Tarıhınan. Frunze: Mektep.
- ERDEM, U. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri (1860- 1922). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- GÜLENSOY, T. ve ALKAYA, E. (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
- GÜNEŞ, B. (2012). Karşılaştırmalı Ağız Araştırmalarının Önemi ve Türkiye’deki Karşılaştırmalı Ağız İncelemeleri Üzerine Bir Deneme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 1/4, 20-44.
- KARAHAN, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara.
- KARASAEV, H. (1996). Kamus Naama. Bişkek.
- KARASAEV, H. K. (1983). Orfografiyalık Sözdük, Kırgız Sovet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası. Frunze.
- KARASAEV, H. K. (1986). Özdöştürülgön Sözdör, Kırgız Sovet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası. Frunze.
- KARATAYEV, O. (2001). Kırgız-Oguz Tarıhıy-Etnikalık Baylanıştarı. KTMÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 175-185.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (1995). Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesindeki Ortak Alınma Kelimeler. Türk Dili, 521, 467-479.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (2007). Kırgız Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ Yayınları. ed. Ahmet B. ERCİLASUN.
- KORKMAZ, Z. (1989). Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, 21-32.
- KORKMAZ, Z. (2005). Bartın ve Yöresi Ağızlarındaki Lehçe Tabakalaşması. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, 162-178.
- KORKMAZ, Z. (2008). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Dil Özellikleri - Etnik Yapı Bağlantısı ve Beklentilerimiz. Türk Dili, 679, 6-10.
- ORUZBAEVA, B. O. (1997). Kirgizskiy Yazık. Yazıki Mira, Tyurkskie Yazıki, 286-298.
- ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK Yayınları.
- SEYDAKMATOV, K. (1970). Kırgız, Altay Tilderinin Salıştırma Fonetikasınan Materialdar. Kırgız Tili Boyunça İzildöölör, Frunze, 84-127. Red. A.T. Tursunov.
- Türkçe Sözlük, (2005). Ankara: TDK Yayınları.
- YUDAHİN, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. C I-II. Ankara: TDK Yayınları. çev. Abdullah Taymas.
- YUNUSALİEV, B. M. (1971). Kırgız Dialektologiyası. Frunze: Mektep. Kısaltmalar: Ada.: Adana
- Adı.: Adıyaman Af.: Afyon
- age.: Adı geçen eser
- agm.: Adı geçen makale
- agt.: Adı geçen tez Ağ.: Ağrı Ama.: Amasya Ank.: Ankara Ant.: Antalya Ar.: Arapça Art.: Artvin Ayd.: Aydın
- Bal.: Balıkesir Bil.: Bilecik Bit.: Bitlis bk.: bakınız Bol.: Bolu
- Bulg.: Bulgaristan Bur.: Bursa Burd.: Burdur
- Çan.: Çanakkale Çnk.: Çankırı Çor.: Çorum
- D.Tr.: Doğu Trakya Den.: Denizli
- Dyb.: Diyarbakır Ed.: Edirne El.: Elazığ Er.: Erzurum Erz.: Erzincan
- Esk.: Eskişehir Far.: Farsça Fr.: Fransızca G. Bat.: Güney Batı
- Gaz.: Gaziantep Gir.: Giresun
- Güm.: Gümüşhane Hat.: Hatay Isp.: Isparta İç.: İçel
- İst.: İstanbul İzm.: İzmir
- Kah.: Kahramanmaraş Kar.: Kars
- Kas.: Kastamonu Kay.: Kayseri Ker.: Kerkük Kıb.: Kıbrıs Kır.: Kırşehir
- Kırk.: Kırklareli Koc.: Kocaeli Kon.: Konya
- Krk.: Kırıkkale Küt.: Kütahya Mal.: Malatya Man.: Manisa Mar.: Mardin Moğ.: Moğolca Mş.: Muş Muğ.: Muğla
- Nev.: Nevşehir Niğ.: Niğde Or.: Ordu
- Osm.: Osmaniye Riz.: Rize Rom.: Romanya Rus.: Rusça s.: sayfa Sak.: Sakarya Sam.: Samsun Sii.: Siirt Sin.: Sinop Siv.: Sivas T.:Türkçe
- Tek.: Tekirdağ Tok.: Tokat
- Trab.: Trabzon Tun.: Tunceli Urf.: Urfa Uş.: Uşak V.: Van Yoz.: Yozgat Zon.: Zonguldak
Öz
Kırgız Türkçesi, Kıpçak grubunun Aral-Hazar koluna bağlı bir Türk lehçesidir. Günümüzde kuzey ve güney olmak üzere iki ana ağız bölgesine ayrılmış olan Kırgız Türkçesinin tarihî olarak dört gelişim dönemi vardır: I. – VIII. yüzyıl arasını kapsayan dönemde Kırgızlar Yenisey’de yaşamaktadırlar ve Kırgız Türkçesi Hakasça ve Tuvaca ile dil birliği içerisindedir. VIII. – XIII. yüzyıl arasındaki dönemde Kırgız boyları Yukarı Yenisey’den batıya hareket etmişler, uzun süre Güney Altay’da yaşamışlar ve böylece Altayca ile ortak unsurlar oluşmuştur. Bu dönem özellikle Eski Uygur ve Oğuz Türkçeleri ile bağlantılı olan bir dönemdir. XIV. – XVI. yüzyıl arasını kapsayan dönem, tarihî Kırgız Türkçesinin Tyan Şan (Tanrı Dağları) dönemidir. Bu dönemde Kırgız Türkçesi karakter kazanmaya başlamış, Orta Asya’daki halkların dilleriyle kurduğu ilişki sayesinde söz varlığı ve dil bilgisi özellikleri oluşmuştur. XVI. yüzyıldan başlayan ve günümüze kadar devam eden dördüncü dönem ise Yeni Kırgız Türkçesi dönemi olarak da bilinir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AHMATOV, T. K. ve ÖMÜRALİEVA, S. (1990). Kırgız Tili (Fonetika, Leksika). Frunze.
- AKSU, N. ve IŞIK, A. (1997). Türkiye Türkçösü-Kırgız Türkçösü Sözdügü. İstanbul: MEB Yayınları.
- ALİMOVA, J. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları ile Kırgız Türkçesinin Söz Varlığı Açısından Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ALKAYA, E. (2012). Sibirya Tatar Türkçesiyle Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Benzerlikler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies 7/4, 275-295.
- BAŞDAŞ, C. ve KUTLU, A. (2004). Kırgız Türkçesi Grameri. Diyarbakır.
- BURAN, A. ve ALKAYA, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- BURAN, A. ve İLHAN, N. (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
- CUMAKUNOVA, G. (2005). Türkçe - Kırgızca Sözlük. Bişkek: Manas Üniversitesi Yayınları.
- Derleme Sözlüğü, 12 Cilt. (1993). Ankara: TDK Yayınları.
- DEVELLİOĞLU, F. (1990). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
- DIYKANOV, K. (1980). Kırgız Tilinin Tarıhınan. Frunze: Mektep.
- ERDEM, U. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri (1860- 1922). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- GÜLENSOY, T. ve ALKAYA, E. (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
- GÜNEŞ, B. (2012). Karşılaştırmalı Ağız Araştırmalarının Önemi ve Türkiye’deki Karşılaştırmalı Ağız İncelemeleri Üzerine Bir Deneme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 1/4, 20-44.
- KARAHAN, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara.
- KARASAEV, H. (1996). Kamus Naama. Bişkek.
- KARASAEV, H. K. (1983). Orfografiyalık Sözdük, Kırgız Sovet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası. Frunze.
- KARASAEV, H. K. (1986). Özdöştürülgön Sözdör, Kırgız Sovet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası. Frunze.
- KARATAYEV, O. (2001). Kırgız-Oguz Tarıhıy-Etnikalık Baylanıştarı. KTMÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 175-185.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (1995). Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesindeki Ortak Alınma Kelimeler. Türk Dili, 521, 467-479.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (2007). Kırgız Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ Yayınları. ed. Ahmet B. ERCİLASUN.
- KORKMAZ, Z. (1989). Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, 21-32.
- KORKMAZ, Z. (2005). Bartın ve Yöresi Ağızlarındaki Lehçe Tabakalaşması. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, 162-178.
- KORKMAZ, Z. (2008). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Dil Özellikleri - Etnik Yapı Bağlantısı ve Beklentilerimiz. Türk Dili, 679, 6-10.
- ORUZBAEVA, B. O. (1997). Kirgizskiy Yazık. Yazıki Mira, Tyurkskie Yazıki, 286-298.
- ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK Yayınları.
- SEYDAKMATOV, K. (1970). Kırgız, Altay Tilderinin Salıştırma Fonetikasınan Materialdar. Kırgız Tili Boyunça İzildöölör, Frunze, 84-127. Red. A.T. Tursunov.
- Türkçe Sözlük, (2005). Ankara: TDK Yayınları.
- YUDAHİN, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. C I-II. Ankara: TDK Yayınları. çev. Abdullah Taymas.
- YUNUSALİEV, B. M. (1971). Kırgız Dialektologiyası. Frunze: Mektep. Kısaltmalar: Ada.: Adana
- Adı.: Adıyaman Af.: Afyon
- age.: Adı geçen eser
- agm.: Adı geçen makale
- agt.: Adı geçen tez Ağ.: Ağrı Ama.: Amasya Ank.: Ankara Ant.: Antalya Ar.: Arapça Art.: Artvin Ayd.: Aydın
- Bal.: Balıkesir Bil.: Bilecik Bit.: Bitlis bk.: bakınız Bol.: Bolu
- Bulg.: Bulgaristan Bur.: Bursa Burd.: Burdur
- Çan.: Çanakkale Çnk.: Çankırı Çor.: Çorum
- D.Tr.: Doğu Trakya Den.: Denizli
- Dyb.: Diyarbakır Ed.: Edirne El.: Elazığ Er.: Erzurum Erz.: Erzincan
- Esk.: Eskişehir Far.: Farsça Fr.: Fransızca G. Bat.: Güney Batı
- Gaz.: Gaziantep Gir.: Giresun
- Güm.: Gümüşhane Hat.: Hatay Isp.: Isparta İç.: İçel
- İst.: İstanbul İzm.: İzmir
- Kah.: Kahramanmaraş Kar.: Kars
- Kas.: Kastamonu Kay.: Kayseri Ker.: Kerkük Kıb.: Kıbrıs Kır.: Kırşehir
- Kırk.: Kırklareli Koc.: Kocaeli Kon.: Konya
- Krk.: Kırıkkale Küt.: Kütahya Mal.: Malatya Man.: Manisa Mar.: Mardin Moğ.: Moğolca Mş.: Muş Muğ.: Muğla
- Nev.: Nevşehir Niğ.: Niğde Or.: Ordu
- Osm.: Osmaniye Riz.: Rize Rom.: Romanya Rus.: Rusça s.: sayfa Sak.: Sakarya Sam.: Samsun Sii.: Siirt Sin.: Sinop Siv.: Sivas T.:Türkçe
- Tek.: Tekirdağ Tok.: Tokat
- Trab.: Trabzon Tun.: Tunceli Urf.: Urfa Uş.: Uşak V.: Van Yoz.: Yozgat Zon.: Zonguldak
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Haziran 2015 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Haziran 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Cilt: 4 Sayı: 1 |
