Öz
Runik harflerle yazılmış Uygurca bir yazma eser olan Irk Bitig, her biri birer fal olarak nitelendirilen altmış beş paragraftan oluşan bir fal kitabıdır. Zamanımızdan on iki yüzyıl önce yazılmış ve eski Türklerdeki siyasi yaşama, yöneten - yönetilen ilişkilerine, dinî inançlara kısacası sıradan insanların gündelik ilişkilerine ve hayatına dair önemli veriler sunan ve konuşma diliyle yazılmış olan bu fallar, iyi ve kötü ikiliği üzerine kurulmuştur. Bu ikilik, metinde çoğunlukla tasvir edilen bir olay üzerinden sunulur. Böylece özelde bireyin genelde de toplumun durumdan ders çıkararak hareket etmesi için öğüt verilmek istenir. Bu durum, yaratılmak istenen toplumsal düzeni belirlemeye yöneliktir. Aynı zamanda bu tutum, günümüzdeki fallardan farklı olarak gelecekten haber vermek yerine, olası durumlara dikkat çekmekle bireycilikten çok toplumsallığı ön plana çıkarmaktadır. Kötünün iyi, iyinin de kötü üzerinden tanımlandığı bu eser, iyi ve kötü ölçütünün ne olduğunu, toplumdaki değer yargıları doğrultusunda hangi nesne, hayvan ya da durumların iyi hangilerinin kötü olarak algılandığını yansıtması açısından önemlidir. Eski Türk kültürünü yansıtan bir eser üzerinde yapılacak böylesi bir analiz gösterilenin ardındaki gizil anlamı ortaya çıkarmak ve tarihsel bağlamdaki dönüşümü belirginleştirmek adına yararlı olacaktır. Dolayısıyla bu çalışmada eserdeki açıklayıcı repertuvarları destekleyen dilsel yapılar temel alınarak ideolojik çerçevede nasıl bir özne konumlandırılması yapıldığı, hangi toplumsal olguların söylemi şekillendirdiği, toplumdaki iyi ve kötünün temsilinin ne tür bir söylem ile inşa edildiği ortaya çıkarılacaktır. Anahtar Sözcükler: Irk Bitig, toplumsal pratik, ideoloji.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ABUDUKELİMİ, B. (2006). Uygur Türklerinin Dini İnanışları. Yayımlanmamış Yüksek
- Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ARTUN, E. (2007). Türklerde İslamiyet Öncesi İnanç Sistemleri-Öğretiler-Dinler. 15 Mart
- < http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_inanc_sistemleri.pdf >
- AZERTÜRK, S. İ. (2014). Çivi Yazısı ve Çin’in Fal Yazıtları. Erciyes Üniversitesi Sosyal
- Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 70-85.
- CONDON, C. J. (1998). Kelimelerin Büyülü Dünyası Anlambilim ve İletişim, (çev: Murat
- Çiftkaya). İstanbul: İnsan Yayınları.
- ERCİLASUN, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ
- Yayınları.
- İNAYET, A. (2013). Uygur Şamanları ve Pratikleri Üzerine. Uluslararası Uygur Araştırmaları
- Dergisi, 1, 43-55.
- KAFESOĞLU, İ. (1992). Kültür ve Teşkilat. Türk Dünyası El Kitabı I Coğrafya-Tarih, Ankara:
- Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- KAYA, C. (2008). Irk Bitig’de Falcılık. Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, (ed. Emine
- Gürsoy Naskali, Erdal Şahin). İstanbul: Picus Yayınları. 359-368.
- LU, J. (2005). Xiexing Wenzi Yu Jiaguwen De Shili Bijiao Yanjiu. Yishu Sheji Luntan.
- MANDALOĞLU, M. (2011). Türk Kültür Çevresinde Şamanizm ve Şamanlık Meselesi.
- Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 111-122.
- ORKUN, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖĞER, A. ve GÖNEL T. (2011). Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri.
- Turkish Studies, 6/4, 233-248.
- PAMİR, A. (2003). Türkler'in Geleneksel Dini Şamanizm'in Orta Asya Eski Türk Kamu
- Hukuku'na Etkisi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 52(4), 155-185.
- STEBLEVE, V. (2001). Eski Türkçe Fal Kitabı Irk Bitig’de Sembollerin Kavramsal Temeli
- (çev. Halil İbrahim Usta). Türkoloji Dergisi, 14(1), 195-212.
- ŞEN, S. (2014). Eski Uygur Türkçesi Dersleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayın Dağıtım.
- TEKİN, T. (2013). Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2015 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Aralık 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Cilt: 4 Sayı: 4 |
