DEDE KORKUT KİTABINDAKİ BİR SÖZCÜKTEN (BOY) HAREKETLE “BO, BU, ABO, ABU…” SESLENME ÖGELERİNİN YAPISI

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 4, 1413 - 1424, 15.12.2015

Semra Alyılmaz

Öz

Dede Korkut Kitabı, yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından Türk dili ve edebiyatının en seçkin eseri olarak kabul edilmektedir. Eserde her birine “boy” denilen 12 destansı hikâye bulunmaktadır. Söz konusu destansı hikâyelerde esas itibarıyla Oğuz Türklerinin yaşayış ve inanışına, mücadelelerine ve geçmişine dair bilgiler yer almaktadır.  Dede Korkut Kitabı, bünyesinde barındırdığı zengin sözcükler, deyimler, vecizeler, atasözleri, alkışlar (dualar), kargışlar (beddualar), övgüler, sövgüler, yergiler… ile de ayrı bir değer taşır. Dede Korkut Kitabı bugün bilinmeyen, kullanım sıklığı az olan pek çok sözcüğün ve sözcük öbeğinin tanıklanmasına da kaynak oluşturmuştur. Bu makalede Dede Korkut Kitabı’nda geçen ve seslenme ögesi olarak kullanılan “boy” sözcüğünden hareketle bugüne kadar kökeni ve yapısı hakkında farklı görüşler ileri sürülen “bo”, “bu”, “abo”, “abu…” seslenmelerinin kökeni ve yapısı açıklanmaya çalışılmaktadır.  Anahtar Sözcükler: Dede Korkut Kitabı, “bod”, “boy”, seslenme, bo, bu, abo, abu… seslenme ögeleri.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, “bod”, “boy”, seslenme, bo, bu, abo, abu…, seslenme ögeleri

THE STRUCTURE OF THE “BO, BU, ABO, ABU…” VOCATIVES WITH REFERENCE TO A WORD (“BOY”) IN THE BOOK OF DEDE KORKUT

Öz

The Book of Dede Korkut is considered as the most prominent work of the Turkish philology by domestic and foreign researchers. There are 12 epic stories each called “boy” (tribe) in the work. The epic stories contain essentially information about the life, belief, fights and history of Oghuz Turks. The Book of Dede Korkut is of great value with the abundant words, idioms, quotes, proverbs, prayers, curses, compliments, swearwords, satires…included. The Book of Dede Korkut has created resource to identify plenty of words and phrases, that is unknown and of little us today. This essay explains the origin and structure of vocatives “bo”, “bu”, “abo”, “abu…” that is put forward different ideas about the origin and structure up to today with reference to the word “boy (tribe)” that is available in The Book of Dede Korkut and used as an vocative item.

Anahtar Kelimeler

The Book of Dede Korkut, “bod”, “boy”, vocative, “bo, bu, abo, abu… vocative items”

Kaynakça

• ABDULLA, K (2012). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. İstanbul, yay. haz. A. DUYMAZ. ALTAYLI, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. C I, İstanbul. ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Erzurum. ALYILMAZ, C. (1999). Ünlemlerin Seslenmeleri Kuvvetlendirici İşlevleri. Türk Gramerinin Sorunları II. Ankara, 534-540. ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara. ARASLI, H (1962). Kitab-ı Dede Korkud. Bakü. ARAT, R. R. (1988). Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara. ARAT, R. R. (1991). Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig I Metin. Ankara. BABAYEV, S. (1999). Naxçıvanda “Kitabi-Dede Qorqud” Toponimleri. Bakü. BARTHOLD, V.V. (1962). Turetskiy Epos i Kavkaz. Kniga Deda Korkuta. Moksova - Leningrad. BAZIN, L. (1958). A Propos de l’exclamation Anatolienne Abao! Jean Deny Armağanı Mélanges Jean Deny. Ankara, 39-49, yay. haz. M. J. ECKMANN, A. S. LEVEND ve M. MANSUROĞLU. BEKKİ, S. (2015). Dedem Korkut Kitabı Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme (Türkiye’deki Yayınlar 1916-2013). Ankara. CEMİLOĞLU, İ. (2001). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara. CEMŞİDOV, Ş. (1990). Kitâb-ı Dede Korkud. Ankara, yay. haz. Ü. BULDUK. CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• DAŞDEMİR, M. (2000). Dede Korkut Hikâyeleri'nin Söz Dizimi. Erzurum, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi). DAŞDEMİR, M. (2014). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal - İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum. DEFNE, Z. Ö. (1988). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Edebî Sanatlar Bakımından Bir Araştırma. Ankara. ERCİLASUN, A. B. (2007). Dede Korkut Mirası. Makaleler Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, Ankara, 505-509, yay. haz. E. ARIKOĞLU. ERCİLASUN, A. B. (2007). Salur Kazan Kimdir? Makaleler Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, Ankara, 510-526, yay. haz. E. ARIKOĞLU. ERCİLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara. ERGİN, M. (1983). Türk Dil Bilgisi. İstanbul. ERGİN, M. (1991). Dede Korkut Kitabı II İndeks - Gramer. Ankara. ERGİN, M. (1994). Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin - Faksimile. Ankara. GEMALMAZ, E. (1992). Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin Formanlarının Enformatif Değerleri ve Bu Değerlerin İhtiyaç Hâlinde Bu Dilin Gelişimine Muhtemel Etkileri. Erzurum. GENÇ, İ. – KILIÇ, A. ve AKSOYAK, İ. H. (2014). Dedem Korkut Kitabı han’ım hey, C I, Ankara. GÖKDAĞ, B. A. ve ÜÇÜNCÜ, K. (2007). Başlangıçtan Günümüze Türk Destanları. Ankara. GÖKYAY, O. Ş. (2000). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul. GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. C III, Ankara. GÜLSEVİN, G. ve BOZ, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara. HACIEMİNOĞLU, N. (1984). Türk Dilinde Edatlar (Eski Türkçe Metinlerden Zamanımıza Kadar) -Yazı dilinde-. İstanbul. KAÇALİN, M. (2006). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı Kitāb-ı Dedem Korkud ‘alā lisān-ı tā’ife-i Oguzān. İstanbul. KORKMAZ, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara. NADELYAYEV, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad. ÖZBAY, M. ve KARAKUŞ TAYŞİ, E. (2011). Dede Korkut Hikâyelerinin Türkçe Öğretimi ve Değer Aktarımı Açısından Önemi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, S 1, 21-31. ÖZÇELİK, S. (2005). Dede Korkut Araştırmalar, Notlar / Dizin / Metin. Ankara. SAKAOĞLU, S. (1998). Dede Korkut İncelemeler - Derlemeler - Aktarmalar. C I-II, Konya. SAKAOĞLU, S. ve DUYMAZ, A. (2014). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul. SÜMER, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları). İstanbul. TDK. (1963). Tarama Sözlüğü I A-B. Ankara. TDK. (1993). Derleme Sözlüğü I A. Ankara. TDK. (1995). Derleme Sözlüğü II B. Ankara.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara. TEKİN, T. - ÖLMEZ, M. - CEYLAN, E. - KARGI ÖLMEZ, Z. ve EKER, S. (1995). Türkmence - Türkçe Sözlük. Ankara. TEKİN, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara. TEZCAN, S. (1978). Dede Korkut Kitabı’nda Boy Boylamak Soy Soylamak. Ömer Asım Aksoy Armağanı, Ankara, 227-236. TEZCAN, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar. İstanbul. TEZCAN, S. ve BOESCHOTEN, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul. TIETZE, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen. İstanbul-Wien. TİKEN, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller. Ankara. ÜSTÜNOVA, K. (1998). Dede Korkut Destanları ve Cümleden Büyük Birlikler. İstanbul. YUDAHİN, K. K. (1994). Kırgız Sözlüğü. C I, Ankara, çev. A. B. TAYMAS. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5579d9a3e 0d864.76435891; erişim: 06.6.2015.