KAZAK TÜRKÇESİ AĞIZLARININ TASNİFİ ÇALIŞMALARINA BİR BAKIŞ

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 0 - 0, 15.06.2016

Emine Atmaca

https://doi.org/10.7884/teke.643

Öz

Kazak Türkçesi ağızlarının fonetik, gramatik ve leksikolojik açıdan ilmî olarak incelenmesine SSCB Dönemi’nde başlanmıştır. Sovyet Bilimler Akademisinin Kazak Bölümü, 1937 yılında Almatı eyaletinin Kegen, Narınkol’a, Güney Kazakistan eyaletinin Maktaaral ilçesine ve Karagandı eyaletinin Nura ilçesine üç ayrı uzman ekip göndererek ağız incelemelerini başlatmıştır. Bu çalışmalar, 1939 yılında Mangıstav, Torgay’da, 1940 yılında Sarısu, Aral, Orda’da devam etmiş ve bu bölgelerden pek çok ağız malzemesi derlenmiştir. Derlenen bu ağız malzemeleri, 1953 yılından sonra S. Amanjolov, J. Doskarayev, N. T. Savranbayev ve G. Musabayev gibi Kazak diyalekti uzmanlarının Kazak diyalektini sınıflandırma çalışmalarına kaynaklık etmiştir. Bu makalede, Kazak ağızlarını S. Amanjolov, a) güney diyalekti b) batı diyalekti ve c) kuzeydoğu diyalekti olarak üçe; J. Doskarayev, Kazak Türkçesinde iki büyük ağız grubunun varlığına işaret ederek a) güneydoğu ağız grubu b) kuzeybatı ağız grubu olarak ikiye; N. T. Savranbayev fonetik özelliklerine göre a) Kazakistan’ın kuzeyindeki ve batı eyaletlerindeki /ş/, /d/ diyalektler grubu b) Kazakistan’ın güney ve güneydoğu eyaletlerindeki /ç/, /l/ diyalektler grubu olmak üzere ikiye; G. Musabayev, a) değişmeli ağız b) mahallî ağız olmak üzere iki gruba ayırma nedenleri ve sınıflandırmada kullandıkları yöntemler üzerinde durulmuştur

Kaynakça

• AHANOV, K. (1965), Til Bilimine Kirispe, Almatı: Mektep Baspası.
• AHANOV, K. (2002), Til Biliminiŋ Negizderi, Joġarı Oġıw Orındarınıŋ Kawımdastıġı, Almatı:
• “Kitap” Baspa Üyi.
• AMANJOLOV, S. (1954), Nekotorıye Svedeniya o Drevnih Plemennıh Diyalektah Kazahskogo
• Yazıka, İzvestiya AN Kaz SSR, Seriya Filologii i İskusstvovedeniya, Vıp. 1-2, s. 83-100.
• AMANJOLOV, S. (1959), Vaprosı Diyalektologii i İstorii Kazahskogo Yazıka, Çast’ I. (Kazak
• Dilinin Tarihi ve Diyalektolojisi Meseleleri. I. Cilt) Alma-Ata.
• AYDAROV T. (1977), Kazak Tiliniŋ Leksikalık Erekşelikteri, Almatı.
• AŞÇI, U. D. (2009), Wilhelm Radloff Kırgız Lehçesini Neden Söz Başı -y Tarafında Bir Türk
• Lehçesi Olarak Göstermiştir?. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 2,
• Haziran.
• BAYJOLOV. A. Yazıkovıye Osobennosti Kazakov Kustanayskoy Oblıstı (Kostanay Vilayeti
• Kazaklarının Dil Özellikleri) Avtopef. Kand. Diss.,
• BİLİR, R. (2008), Kazak Türkçesi ve Batı Ağzının Fonetik, Leksikolojik Özellikleri, Kazakistan
• Kızılorda Korkut Ata Devlet Üniversitesi Türk Dünyası Kızılorda Türk Dili ve
• Edebiyatı Bölümü, (Yayınlanmamış Lisans Tezi) (Tez Danışmanı: Öğretim Görevlisi
• Janar Uspanova), Kazakistan.
• DOSKARAYEV, J. G. Musabayev. (1964), Kazak Tiliniŋ Jergilikti Erekşelikteri, Almatı: Ğılım
• Baspası.
• DOSKARAYEV, J., (1969). Kazak Tili Tarihınıŋ Keybir Mäseleleri, İsledo-Vaniya Po
• Tyurkologii. Alma-Ata.
• DOSKARAYEV, J. (1954), Nekotorıye Vaprosı Diyalektologii i İstorii Kazahskogo Yazıka
• (Kazak Dilinin Tarihi ve Diyalektolojisinin Bazı Meseleleri) Vaprosı Yazıkoznaniya No
• DOSKARAYEV, J. (1955), Kazak Tiliniŋ Jergilikti Erekşelikteri, (Leksika) (~Kazak Dilinin
• Özellikleri (Sözvarlığı)) Almatı: Kazak SSR Ġılım Akademiyasının Baspası.
• GÜLTEK, V. (2004), Bilim ve Sanat, Rusça-Türkçe Sözlük, Ankara: Bilim ve Sanat.
• İLMİNSKİY, N. İ. (1861), Materiyalı K İzuçeniyu Kirgizskogo Nareçiya (Kırgız Lehçesi
• Öğrenimine Dair Malzemeler), Kazan.
• İSAYEV, S. (1989), Kazak Ädebiy Tiliniŋ Tarihı, Almatı.
• KALİYEV, G., Ş. Sarıbayev. (1991), Kazak Diyalektilogiyası, Almatı: Ana Tili.
• KALKAN, İ. Kazak Halkının Etnik Yapısının Oluşumu, Bu makale, http:// nogai. blogspot.com
• /2009/01/ kazak-halkinin-etnik-yapisinin-oluşumu.html sitesinden alınmıştır
• (05.10.2010).
• KATARİNSKİY, V. (1897-1898), Grammatika Kirgizskogo Yazıka. Fonetika, Etimologiya i
• Sintaksis (Kırgız Dili Grameri. Ses Bilgisi, Köken Bilgisi ve Söz Dizimi), Orenburg.
• KAYDAROV, A., M. Orazov. (2010), Türklük Bilgisine Giriş (Aktaran: Vahit TÜRK) İstanbul:
• Kesit Yayınları.
• Kazak Tiliniŋ Aymaktık Sözdigi (2005), (ed. Ş.Sarıbayev), Almatı: Arıs.
• KENESBAYEV, I., G. Musabayev. (1975), Kazirgi Kazak Tili (Fonetika, Leksika), Almatı.
• KOÇ Kenan, A. Bayniyazov, V. Başkapan. (2013), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü,
• Ankara: Akçağ Yayınları.
• MELİORANSKİY, P. M. (Rets.) V. Katarinskiy. (1897-1898), Grammatika Kirgizskogo Yazıka
• (Kırgız Dili Grameri), Zapiski Vost. Otd. Russk. Arheolog Obşçestva, T. XI., Orenburg.
• MELİORANSKİY, P. M. (1894), Kratkaya Grammatika Kazak-Kirgizskogo Yazıka (KazakKırgız
• Türkçelerinin Kısa Grameri), C. I. Fonetika i Etimologiya, Petersburg.
• NAKISBEKOV, O. (1982), Kazak Tiliniŋ Ontüstık Govorlar Tobı, Almatı: Ğılım Baspası.
• NURMAGANBETOV, A. (1978), Kazak Tili Govorlarınıη Batıs Tobı, Almatı: Ğılım
• Baspası.
• OJEGOV, S. İ-N. YU. Şivedova. (2009), Tolkavıy Slovar’ Ruskogo Yazıka (Rus Dilinin
• Açıklamalı Sözlüğü), Moskova.
• ОMARBEKOV, S. (1965), Kazaktın Avuzeki Tilindegi Jergilikti Erekşelikter, Almatı: Ğılım
• Baspası.
• ORALTAY, H. (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü. Türk Dünyası Araştırmaları Yayını, 8,
• İstanbul.
• RADLOV, V. V. (1870), Obraztsı Narodnoy Literaturı Tyurkskih (Türk Boylarının Halk
• Edebiyatı ile İlgili Örnekler,) Ç. III, Petersburg: Plemen.
• RADLOV, V. V. (1994), W. Sibirya’dan (Aus Sibirien) I-II (Çev. Ahmet TEMİR), İstanbul:
• Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SAKHİPOVA, F. (2007), Kazak Türkçesinin Merkezî, Kuzey ve Doğu (Orta Jüz) Ağızları I,
• Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve
• Edebiyatları Anabilim Dalı, Ankara.
• SAKHİPOVA, F. (2007), Kazakların Boy Örgütlenmesi, Modern Türklük Araştırmaları
• Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, Eylül, Ankara, s. 181-195.
• SARIBAYEV, Ş., Nakısbekov O. (1989), Kazak Tiliniŋ Aymaktık Leksikası, Almatı: Ğılım.
• SAVRANBAYEV, N. T. (1995), Diyalektı vı Savremennom Kazahckom Yazıke (Çağdaş Kazak
• Dilinin Diyalektleri), Vaprosı Yazıkoznaniya, No 5.
• SEVORTYAN, E. V., Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov (Türk Dillerinin Etimolojik
• Sözlüğü), Moskova, I (1974), II (1978) III (1980) IV (1989) V (1997) VI (2000).
• STARÇEVSKİY, A. (1878), Sputnik Ruskogo Çeloveka vı Sredney (Rus İnsanının Orta
• Asya’daki Rehberi), Azii. Petersburg.
• TERENT’YEV, M. (1875), Gramatika Tretskaya, Persidskaya, Kirgizkaya i Üzbekskaya (Türk,
• Fars, Kırgız ve Özbek Gramerleri), Petersburg.
• Genel Ağ Kaynakları
• http://www.bing.com/images/search (15.09.2010)
• http://www.bing.com/images/search (20.09.2010)
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Ekim_Devrimi (05.10.2010)
• http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title (20.10.2010)
• http://www.alimuly.kz/f/kazakhmap.pdf (07.06.2016)