MANAS (SEMETEY) DESTANI’NDA GEÇEN TÜRK KELİMESİ VE KAHRAMAN-AT-SİLAH BÜTÜNLÜĞÜ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 52 - 64, 15.03.2017

Nurdin Useev

Öz

Türk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve
dünya görüĢünü kendi içinde barındıran Manas Destanı‟nda, günümüzde
çağdaĢ Türk lehçelerinde kullanılmayan birçok kelime geçmektedir. Bu
kelimelerin bazıları sadece belirli durumlarda söylenen kalıp metinlerde yer
almaktadır. Öyle kelimelerden birisi türk kelimesidir. Tarihî Türk
lehçelerinde ve Klâsik Türk Edebiyatında güç, kudret, güçlü, güzel ve olgun
anlamlarında kullanılan söz konusu kelime Manas Destanı‟nın söylendiği
Kırgız Türkçesinde hiç görülmez. Hatta diğer Türk lehçelerinde de
geçmemektedir. Ancak, geçmiĢ asırların kültürünü, inancını mısralarında
korumuĢ olan Manas Destanı‟nda türk kelimesi bir etnonim olmaktan ziyade
leksik anlama sahip bir cins isim olarak kullanılmaktadır. Söz konusu
destanın ilk dairesi olan Manas bölümündeki türk kelimesi büyük, güzel
anlamlarına gelmektedir. Bundan baĢka Manas Destanı‟nın ikinci dairesi
sayılan Semetey Destanı‟nda geçen türk kelimesi en iyi anlamına
gelmektedir. En iyi anlamını veren türk kelimesi bir kahramanı tasvir etmek
için kullanılan ve iki baĢka manasçının söylediği metinlerde aynen tekrar
edilen epik formelde geçmektedir. Söz konusu kelime bu epik formelde
kahramanın bindiği atın hayvanların en iyisi, taĢıdığı mızrağın da ağaçların
en iyisi olduğunu yansıtmaktadır. Makalemizde bu durum destanlarda
kahramanların atı ve silahı ile bir bütünlük oluĢturmasıyla iliĢkilendirilmiĢtir.

Anahtar Kelimeler

Manas Destanı, Semetey dairesi, Türk kelimesi, at, mızrak, bütünlük

Kaynakça

• Nurdin USEEV