DEDE KORKUT KİTABI’NDA GEÇEN: “Eski Ţutuň Biti, Öksüz Oğlanıň Dili Acı Olur” CÜMLESİ ÜZERİNE

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 71 - 83, 15.03.2017

Adem Aydemir

Öz

Dede Korkut hikâyeleri, Türk kültürünün şaheserlerinden biridir. Bu Türk kültür hazinesinin önemi üzerine pek çok söz söylenmiş ve birçok çalışma yapılmış ve hâlâ yapılmaktadır. Buna rağmen hâlen eserin kusursuz bir yayımı mevcut değildir. Mevcut yayınlarda ve incelemelerde sorunlu görülen ifadelerden biri de Dede Korkut Kitabı‟nın Dresden Nüshası‟nda geçen bir cümledir.  Türk kültürünün olduğu kadar Batı Oğuz Türkçesinin de temel eserlerinden sayılan Dede Korkut Kitabı‟nda yer alan bazı kelimelerin okunuşu ve anlamlandırılışı hususunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Buna karşın eserle ilgili olarak henüz çözümlenmemiş pek çok soru ve sorun araştırıcıların çalışmalarını beklemektedir. Dede Korkut Kitabı, üzerinde yapılan pek çok çalışma olmasına rağmen, derinlerinde gizli inceliklerle belki hâlen fark edilmeyi bekleyen nice sözcük, terim ve ibare ile doludur. Sözlü ya da yazılı olsun, edebî birer eser özelliği taşıyan Dede Korkut hikâyelerinin çeşitli inceleme yöntemleriyle inceleme alanına dâhil edilmesi, Türk kültürünün eşsiz Ģaheserleri olan bu hikâyelerin ne kadar derin anlamlar taşıdığının görülmesi adına önemlidir. Bu makalede, bütün araştırmacıların yanlış okuduğu ve anlamlandırdığı “Eski ţutuň biti, öksüz oğlanıň dili acı olur/ Eski dudun biti, öksüz oğlanın dili acı olur” veya “Eski ţoŋun biti, öksüz oğlanıň dili acı olur/ Eski giysinin biti, öksüz oğlanın dili acı olur” cümlesinin, eserin imlâ özellikleri ve bağlam dikkate alındığında ancak “Eski kölenin yüzü, öksüz oğlanın sözü acı olur” şeklinde anlamlandırılabileceği savunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, UĢun Koca Oğlu Seyrek hikâyesi, okunuĢu ve anlamı problemli bir cümle, “Eski ţutuň biti, öksüz oğlanıň dili acı olur.”

Kaynakça

• AGACANOV, S. G. (2003). Oğuzlar, (Çeviren: Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev), Ġstanbul: Selenge Yayınları.
• AKSOY, Ö. (2014). Evaluatıon Of Dede Korkut‟s Tenth Story „Usun Koca Oğlu Segrek Destanı‟ Accordıng To The Hıdden Educatıon, Türkbilig/ Hacettepe Üniversitesi Türkoloji AraĢtırmaları Dergisi, 28, 105-110.
• ATA, A. (1997). Nâsırü‟d-dîn bin Burhânü‟d-dîn Rabgûzî, Kısasü‟l-Enbiya (I GiriĢ-MetinTıpkıbasım), Dizin II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAHġAYĠġ LÜGATĠ. (2001). (Hazırlayan: Fikret Duran), Ġstanbul: Bay Yayınları.
• BAYRAKTAR, N. (2016). +Sız Ekinin ĠĢlevleri Üzerine Bir Değerlendirme ve Dede Korkut Hikâyelerinde +Sız Eki, STAD Sanal Türkoloji AraĢtırmaları Dergisi, 1, 47-53.
• BEKKĠ, S. (2015). Dedem Korkut Kitabı Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme (Türkiye‟deki Yayınlar 1916-2013), Ankara: Berikan Yayınevi.
• CAFEROĞLU, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ġstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları.
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• ÇETĠN, E. (2012). Uygurcada tut- Fiiliyle Kurulan BirleĢik Sözler, Dil AraĢtırmaları Dergisi, 11, 81-104.
• DEVELLĠOĞLU, F. (2007). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ERGĠN, M. (2008). Dede Korkut Kitabı I (GiriĢ - Metin - Faksimile), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGĠN, M. (2009). Dede Korkut Kitabı II (Ġndeks - Gramer), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GABAĠN, A. V. (2007). Eski Türkçe‟nin Grameri, (Çeviren: M. Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKYAY, O. ġ. (1973). Dedem Korkudun Kitabı, Ġstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜNGÖR, O. C. (2016). Türkçede Öksüz ve Yetim Çocuklarla Ġlgili Sözler, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5/1, 156-170.
• GÜRSOY, Ü. (2012). Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Dut Ağacı, Türk Kültürü ve Hacı BektaĢ Velî AraĢtırma Dergisi, 61, 43-54.
• ĠBNĠ FADLAN. (1954). Ġbni Fadlan Seyahatnamesi, (Çeviren: Lûtfi Doğan), Ankara Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi Dergisi, 3/1, 59-80.
• ĠBN FAZLAN. (1995). Ġbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Hazırlayan: Ramazan ġeĢen), Ġstanbul: Bedir Yayınları.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, H. (2009). Ermeni Harfli Kıpçakça Söz Varlığı Üzerine Notlar, International Journal of Central Asian Studies, 13, 165-181.
• KÂŞGARLI MAHMUD. (2006). Divanü Lûgati‟t Türk I-IV, (Çeviren: Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÖKTEKĠN, K. (2015). Dede Korkut Oğuznamelerinde Arkaik (Eskicil) Fiiller, 21-22 Mayıs 2015, DüĢünce Hayatımızda ve Kültürümüzde Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu, (Editörler: Fatih Yalçın, KürĢat Kara), Tebliğler, Bayburt Üniversitesi Yayınları, 55-72.
• KÜÇÜK, S. (2014). Dede Korkut Hikâyelerinde Eski Türkçenin Ġzleri, Turkish Studies, 9/9, 785-798.
• NALBANT, M. V. (2006). Türkçede Tarihî Türk Dili Alanında Fonksiyon DeğiĢtirmeye Bir Örnek: Tut- Fiili, Bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 137-148.
• ÖZÇELĠK, S. (2005). Dede Korkut AraĢtırmalar, Notlar/ Dizin/ Metin, Ankara: Gazi Kitabevi.
• ÖZÇELĠK, S. (2016). Dede Korkut -Dresden Nüshası- GiriĢ, Notlar Cilt: 1, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• ÖZERTURAL, Z. (2002). Eski Türkçe tu- „kapamak‟ Eylemi Üzerine, Ankara Üniversitesi Türkoloji Dergisi, 15/1, 181-192.
• SÂLEHPUR, C. (1991). Farsça-Türkçe Genel Sözlüğü, Cilt 1, Ġran-Tebriz: Lâle Yayınevi.