HAREZM TÜRKÇESİ METİNLERİNDE EŞ ADLILIK

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 577 - 610, 15.06.2017

Oğuz Ergene

Öz

Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerindeki eş adlı
sözcüklerin, eş adlılığı doğuran etkenlerin belirlenmesi; bu ögelere yönelik
tercihleri, türlü kavramları karşılama açısından dilde var olan üretim
olanaklarını ve yazılı metinlerin bu kapsamdaki söz varlığını ortaya
çıkaracaktır. Bu çalışmada Harezm Türkçesi dönemi metin yayınları taranarak
ilgili eserlerin sözlük ya da dizin bölümlerinde eş adlı gösterilen Türkçe ve
yabancı kökenli kimi madde başları, farklı metinlerdeki kullanımlarıyla bu
türde sayılabilecek sözcükler belirlenmiş; eş adlılığa etken olan ses, yapı,
anlam, kullanım özellikleri çıkarılmıştır. Çalışmada, Harezm Türkçesi
metinlerinde çok sayıda eş adlı sözcüğün bulunduğu; eş adlı tabanların, eş
yazımlı yapım eklerinin, farklı tabanlara gelen farklı yapım eklerinin, bu
eklerle türetilmiş sözcüklerin ve ses olayları, ses özdeşlikleri, eksilti,
örnekseme gibi türlü etkenlerin eş adlılığa kaynaklık ettiği belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Tarihî Türk yazı dilleri, Harezm Türkçesi, eş adlılık, çok anlamlılık, anlam bilimi

Kaynakça

• AKSAN, D. (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana çizgileriyle). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları: 217.
• AKSAN, D. (2006). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayın Evi.
• ATA, A. (1997). NÀãırü’d-dìn bin BurhÀnü’d-dìn Rabàÿzì Úıãaãü’l-EnbiyÀ, I. Cilt: Giriş-Metin-Tıpkıbasım, II. Cilt: Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 681: 1-2.
• ATA, A. (1998). Nehcü’l-FerÀdìs III (Dizin-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 518.
• ATMACA, E. (2013). Eski Oğuz Türkçesinden Günümüz Türkiye Türkçesine Eşgösterenlilik. Dil Araştırmaları, 12, 117-138.
• BAALBAKI, R. (1995). Al Mawrid A Modern Arabic-English Dictionary. Beirut: Dar El-İlm Lilmalayin.
• CLAUSON, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, London: Ely House.
• COURTEILLE, M. P. (1870). Dictionnaire Turk-Oriental. Paris: A L’imprimerie İmpériale.
• ECKMANN, J. (2004). Nehcü’l-FerÀdìs, UştmaòlarnıÆ Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) I (Metin)-II (Tıpkıbasım) (Yay. Semih Tezcan, Hamza Zülfikar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 518.
• ERCİLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1120.
• ERKAN, A. (2006). El-Beyan Arapça-Türkçe Büyük Sözlük 1-2. İstanbul: Yasin.
• GÜNAY, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual.
• KARAAĞAÇ, G. (2009). Eş Yazılılık, Eş Seslilik ve Çok Anlamlılık. Dil Tarih ve İnsan, İstanbul: Kesit Yayınları, 61-86.
• LYONS, J. (1977). Semantics 2. Cambridge: Cambridge University Press.
• PALMER, F. R. (2001). Semantik, Yeni Bir Anlambilim Projesi (çev. Ramazan Ertürk). Ankara: Kitâbiyât.
• RIEMER, N. (2010). Introducing Semantics, Cambridge: Cambridge University Press.
• SAĞOL, G. (1993). Old Turkish and Persian İnter-linear Qur’an Translations I: An İnter-linear Translation of the Qur’an into Khwarazm Turkish, İntroduction, Text, Glossary and Facsimile (Part I: İntroduction and Text). Sources of Oriental Languages & Literatures 21, Turkish Sources XIX, The Department of Near Eastern Languages & Civilizations, Harvard University.
• SAĞOL, G. (1995). Old Turkish and Persian İnter-linear Qur’an Translations III: An İnter-linear Translation of the Qur’an into Khwarazm Turkish, İntroduction, Text, Glossary and Facsimile (Part II: Glossary). Sources of Oriental Languages & Literatures 26, Turkish Sources XXIII, The Department of Near Eastern Languages & Civilizations, Harvard University.
• STEINGASS, F. (1963). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London: Routledge & Kegan Paul Limited.
• TEPELİ, Y. (2006). Ölçünlü Türkiye Türkçesinde Eş Biçimli Biçim Birimlerinden/Yapılardan “Ar” (ar/er). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VIII (1), 19-40.
• TOPARLI, R. ve ARGUNŞAH, M. (2008). Mu’înü’l-Mürîd, İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 925.
• ÜNLÜ, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• VARDAR, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• YÜCE, N. (1993). Ebu’l ÚÀsım CÀrullÀh Maómÿd Bin èOmar Bin Muóammed Bin Aómed Ez-Zamaòşarì El-ÒvÀrizmì, Mukaddimetü’l-Edeb, ÒvÀrizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 535.