LÜGAT-I MÜŞKİLÂT-I ECZÂ’DA DÜZLÜK-YUVARLAKLIK UYUMU

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 685 - 700, 15.06.2017

Sibel Murad

Öz

Osmanlı döneminde
XVIII. yüzyılın ikinci yarısına kadar Türkçe kelimelerin madde başı olarak
alındığı sözlüklere pek rastlanmamaktadır. Bu dönemde hazırlanan sözlükler
Arapça-Türkçe ve Farsça-Türkçe olup çoğu, eğitim amacıyla yazılmıştır. Bu iki
dilli sözlüklerin yanı sıra bu dönemde çok dilli sözlüklerin de yazılmış
olduğunu görmekteyiz. Bu çok dilli sözlüklerden biri olan Lügat-ı Müşkilât-ı
Eczâ, 17. yüzyıldaki ilk çok dilli alan sözlüklerinden sayılabilecek
özelliklere sahip bir eserdir. Lârendevî Dervîş Siyâhî tarafından
yazılan çok dilli bir ecza/tıp terimleri sözlüğü olan eserde Arapça, Farsça, Grekçe, Hintçe,
Süryanice, Ermenice, İbranice ilaç
yapımında kullanılan bitkilerin, terkiplerin, çeşitli aşların, şifalı
birçok cevherin, hastalıkların ve birçok tıbbi terimin Türkçe karşılıkları verilmiştir. Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ,
döneminde yazılan ilk kapsamlı alan sözlüğü olmasının yanında yazıldığı dönemin
dil özelliklerine örnek teşkil etmesi bakımından önemli bir eserdir.
Dilimizdeki birçok sözcük ve ekin zaman içinde söylenişi değiştiği hâlde imlada
yazılışı aynı kalmıştır. Dildeki bu değişimin söylenişe yansımasının aksine
imlanın sabit kalması genel bir kuraldır. Bu durum yazılışla söyleyişin
farklılaşmasına yol açmaktadır. Bu bağlamda çalışmada Lügat-ı Müşkilât-ı
Eczâ tanıtılarak eserde yer alan bazı eklerin yazımındaki
düzlük-yuvarlaklık uyumu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ, Lârendevî Dervîş Siyâhî, 17. yüzyıl, ecza sözlüğü, düzlük-yuvarlaklık uyumu, Osmanlı Türkçesi

Kaynakça

• AKKUŞ, M. (2008). Siyâhî Karamanî Larendevî’nin Mecmâ’-i Tıp Adlı Eseri (Gramer-Metin-Sözlük),Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAYAT, A. H. (2003). Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa.
• DEVELİ, H. (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞAN, Ş. (2011a).Bir tıp ve Eczacılık sözlüğü Lügat-ı Müşkilat-ı Ecza, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XII/2, 95-105.
• DOĞAN, Ş. (2011b). XV.- XVIII. Yüzyıllar Arasında Anadolu Sahasında Türkçe Yazılmış Tıp ve Eczacılık Sözlükleri, IV. Uluslar arası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, c. II., Muğla, 103-114.
• ELBİR, Z. G. (2000). Gayetü'l-Beyan fi Tedbir-i Bedeni'l-İnsan (Metin-İnceleme Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İHSANOĞLU, E. ve ŞEŞEN, R. ve BEKAR, M. S. ve GÜNDÜZ, G. ve BULUT, V. (2008).Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi. I. Cilt, İstanbul: IRCICA Yay.
• KARTALLIOĞLU, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17, 18. Yüzyıllar). Ankara: TDK.
• KARTALLIOĞLU, Y. (2008). Osmanlı Türkçesinde Ekler Dudak Uyumuna Göre Nasıl Okunmalıdır?. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/6 Fall, 449-471.
• MURAD, S. (2009). Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Sakarya Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TULUM, M. (2002). 17. ve 18. Yüzyıllarda İstanbul Türkçesi: Sesler ve Uyumlar Üzerine Bir Değerlendirme, Türkler, 11. c., Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 489-508.