GÖÇEBE UYGARLIĞI IŞIĞINDA TÜRK ATININ YETİŞTİRİLMESİ VE MÜLKİYETİ (KIRGIZ KÜLTÜRÜ ÖRNEĞİNDE)

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 1043 - 1057, 15.06.2017

Kayrat Belek

Öz

Eskiçağlarda
konargöçerler tarafından atın evcilleştirilmesi ve binek hayvanı olarak
kullanılması, insanoğlunun tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul
edilmektedir. Bu bağlamda Türklerin atlarının, uçsuz bucaksız steplerde hızlı
hareket etmesi, açlığa, susuzluğa ve dağ silsilelerini aşmaya dayanaklı bir
yapıda olması, hem göçebe uygarlığının gelişmesinde hem de Türklerin Avrasya
coğrafyasının geniş bir kesimine yayılmalarında ve atlı imparatorluklar
kurmalarında önemli bir rol oynamıştır. Bu bakımdan makalemizde
konar-göçerlerin kültür değerlerini günümüze kadar canlı bir şekilde barındıran
Kırgız Türklerindeki at kültürü örnek alınarak, konargöçerlerde Türk tipi atın
ortaya çıkması, sosyal hayattaki yeri, onları yetiştirilmesi, güdülmesi ve
mülkiyeti ele alınmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Civilization, Turkic Culture, Kyrgyz, Nomads, Ancient Turks, horse

Kaynakça

• ABRAMZON, S. M. (1999). Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter. Bişkek.
• AKMATALİYEV, A. (2002). Kambar-Ata. Beş Tülük Kütüü Saltıbız. Bişkek.
• AKMOLDOYEVA, B. B. (1987). Loşad v Kırgızskoy Traditsyonnoy Kulture. Voprosı İstorii Materialnoy i Duhovnoy Kulturı Kırgızstana. Frunze: İzdatel’stvo “İlim”.
• ALYILMAZ, C. (2016). “Gobu”stan’ın Gizemi (“Kıpçaklar”a Giden Yol). Ankara.
• BARTHOLD, V. V. (1996). Kirgizı, Drevneyşiye İzvestiya. İzbrannıe Trudı po İstorii Kırgızov i Kırgızstana. Bişkek: İzdatel’stbo “İlim”.
• BELEK, K. (2008). Kırgızlarda At ve At Kültürü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye “Manas” Üniversitesi.
• BİÇURİN, İ. N. (1950). Sobraniye Svedeniy o Narodah, Obitavşih v Sredney Azii v Drevniye Vremena. I. Moskva-Leningrad: İzdatel’stbo “Nauka”.
• BOROVKOVA, L. A. (1989). Zapad Tsentralnoy Azii vo II v. do n. e. – VII v. n. e. Moskva: İzdatel’stbo “Nauka”.
• ÇINAR, A. A. (1993).Türklerde At ve Atçılık. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etymolojical Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: At the Clarendon Press.
• DEMİRBİLEK, S. (2005). Kutadgu Bilig’de At Kültürü. Millî Folklor, Yıl 17, S. 68.
• DOĞAN, Orhan. (2006). Bozkır Kavimlerinin Kültür ve Mitolojilerinde At. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• DURMUŞ, İ. (1997). Bozkır Kültürünün Oluşumu ve Gelişiminde At, Sosyal Bilimler Dergisi, 2. Gazi Üniversitesi. Ankara.
• ELÇİN, Ş. (1995). Türklerde Atın Armağan Olması. Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık. 1995.
• ESIN, E. (1965). The Horse in Turkic Art. Central Asiatic Journal. Vol. 10, No. 3/4, Proceedings of the VIIth Meeting of the Permanent İnternational Altaistic Conference: 29 Augustus-3 September 1964 (December 1965), pp. 167-227.
• HUDYAKOV, Y. S. (1995). Drevniye Kırgızı v Kontse I tıs. Do n. e. – Pervoy Polovine I tıs. n. e.. Kırgızı na Prostorah Azii. Bişkek: İzdatel’stbo “İlim”. KARATAYEV, O. (2003). Kırgız Etnonimder Sözdügü. Bişkek.
• KLYAŞTORNIY, S. G. ve SAVİNOV, D. G. (2005). Stepnıe İmperii Drevney Evrazii. St. Petersburg.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LATTİMORE, O. (1951). The Steppes of Mongolia and The Characteristics of Steppe Nomadism. The Bobbs-Merrill Reprint Series in The Social Sciences. New York.
• LİNDNER, R. P. (1981). Nomadism, Horses and Huns. Past and Present. Oxford, 3-19.
• MALOV, S. E. (1952). Eniseyskaya Pis’mennost’ Tyurkov. Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo “Nauka”.
• MERT, O. (2007). Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, Erzurum, 281-305.
• MOKEEV, A. (1995). Manas Destanında At İsimleri. Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık.
• MOLDOBAYEV, İ. B. (2006). Mongolskiye Komponentı v Etniçeskom Sostave Kırgızov. S. M. Abramzon i Voprosı Kırgızskoy Etnografii. Bişkek.
• NESTEROV, S. P. (1999). Konevodstvo Tyurkoyazıçnıh Plemyon Tsentralnoy Azii. Srednevekovaya Loşad. Kon v Kultah Tyurkoyazıçnıh Plemen Sentralnoy Azii v Epohu Srednevekovya. Novosibirsk.
• OROZBEKOVA, C. K. (1997). “Manas” Eposundagı Tulparlardın Körköm Obrazı. Bişkek.
• POTAPOV, L. S. (1977). Kon v Verovaniyah i Epose Narodov Sayano-Altaya. Leningrad.
• RADLOV, V. V. (1989). İz Sibirii. Moskva: İzdatel’stbo “Nauka”.
• ŞAHİN, İ. (2010). Göçebeler ve Küreselleşme: Merkazî Asya Göçebeleri Örneği. International Journal of Central Asian Studies, 14, 201-210.