“EB” (b) İDEOGRAMININ MİMARİDE KULLANILMASI VE BEYŞEHİR EŞREFOĞLU CAMİSİ ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 1293 - 1305, 15.09.2017

Rıdvan Öztürk

Öz

1299’da
yaptırıldığı genel kabul gören Eşrefoğlu Camisi, kültürel devamlılığı yansıtan
en güzel örneklerdendir. Eşrefoğlu Camisinin kubbesinde ilk bakışta geometrik
bir motif olarak görünen, dikkatli bakıldığında ise kendisine özgü ifadesi olan
bazı motifler bulunmaktadır. Araştırmacılar bu motifleri “ok ucu”, “baklava”,
“kollu yıldız” gibi adlarla ifade etmişlerse de bu motiflerle Türklerin ilk
kullandığı Köktürk alfabesinin harflerinden (b) “eb / be” harfi arasındaki
benzerlik dikkat çekicidir. “eb / be” harfi; (q) “wq / qw”, (Y) “ya / ay” vb. harfler gibi resmedilme esasına
dayalı ideogram olarak kabul görmektedir. “Ok, yay, süngü” gibi nesnelerin
sembolleştirilerek alfabede “k”, “y”, “s” harflerini karşılaması gibi, “eb”
yani “ev” kelimesi de “b” harfini karşılamıştır.

Harf
aşamasından önce ideogram veya damga olarak kullanıldığı süreçte “eb”
ideogramının hangi nesneyi, fikri veya kavramı ifade ettiği hususunda,
özellikle bazı dinî mimaride kullanılmış olması, bize ipucu vermektedir.

Anahtar Kelimeler

“eb” (b) ideogramı, Eşrefoğlu Camisi, Türk kültürü, alfabe, motif

Kaynakça

• AKSOY, M. (2011). Kaya Resimlerinden Alfabeye Avrasya’da Türk Damgaları. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 300, 70-76. ALTUN, A. (1993). Çay Medresesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 239. ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım. ALYILMAZ, C. (2007). (Kök)türk Harfli Yazıtların İzinde. Ankara: Karam Yayıncılık. ÇAYCI, A. (2008). Eşrefoğlu Beyliği Dönemi Mimari Eserleri. Ankara: TTK Yayınları. EFE, İ. (2012). Eşrefoğlu Camii ve Külliyesi Beyşehir. Konya: Dokuz Yayınları. ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergah Yayınları. ERDEMİR, Y. (1999). Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi. Konya: Beyşehir Vakfı Yayınları. FISCHER, G. (2015). Mimarlık ve Dil. (çev. Fatma Erkman Akerson). İstanbul: Daimon Yayınları. GÖRGÜNAY, N. (2002). Oğuz Damgaları ve Köktürk harflerinin El Sanatlarımızdaki İzleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. GÜLENSOY, T. (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları. İstanbul: TDAV Yayınları. KIDIRALİ, D. ve BABAYAR, G. (2015). Türk Bengü Taşı: Şiveet-Ulaan Damgalı Anıtı. Astana: Gılım Yayınevi. KUBAN, D. (2014). Batıya Göçün Sanatsal Evreleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. MERÇİL, E. (1991). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: TTK Basımevi. MERT, O. (2008). Öngöt Mezar Külliyesi ve Külliyede Bulunan Damgalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 36, 281-305. SÖZEN, M. ve TANYELİ, U. (2015). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi. ŞAHİNOĞLU, M. (1977). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazının Dekoratif Eleman Olarak Kullanılışı. İstanbul: Türk Eğitim Vakfı Yayınları. TEKİN, T. (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. Ankara: Simurg Yayınları. USER, H. Ş. (2010). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Konya: Kömen Yayınları. UZUNÇARŞILI, İ. H. (1984). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: TTK Basımevi. ÜNLÜ, S. (2012). Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. http://www.turizmhaberleri.com/koseyazisi.asp?ID=2658. (Resim kayıt tarihi 07.07.2014), 13.05.2017. http://www.yeryuzundebirkacadim.com/index.php/2017/01/16/semerkant/ . 12.05.2017.