İRAN KİTAPLIKLARINDA BULUNAN ÇAĞATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Farhad Rahimi

Öz

Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında Ali Şir Nevayi'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bu çalışmada İran kitaplıklarında bulunan Çağatay Türkçesi el yazması sözlüklerine de yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Çağatay Türkçesi Sözlükleri, Nevayi, İran Kitaplıkları, El Yazması

Kaynakça

• AYDIN, Ş. (2008). İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Timaş. DANİŞPEJUH, M. T. (ş.1356). Münzevi, Alinaki. Fihrist-i Kitabhane-yi Sipehsalar. cilt 5, Çaphane-yi Danişgah-i Tahran, Tahran. ……………………………… (ş.1339a). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Danişkedeyi Edebiyat-i Tahran. cilt 16, Tahran: Danişgah-i Tahran. ………………………………. (ş.1339b). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Danişkedeyi Hukuk ve Ulum-ı Siyasi ve İktisadi-yi Danişgah-ı Tahran, Tahran: Danişgah-i Tahran. ………………………………. (ş.1340a). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-i Tahran. cilt 10, Tahran: Danişgah-i Tahran. ……………………………….. (ş.1340b). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-i Tahran. cilt 13, Tahran: Danişgah-i Tahran. ……………………………….. (ş.1340c). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-i Tahran. cilt 14, Tahran: Danişgah-i Tahran. ……………………………….. (ş.1346). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-i Tahran. cilt 15, Tahran: Danişgah-i Tahran. ………………………………... (ş.1357). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-i Tahran. cilt 16, Tahran: Danişgah-i Tahran. ………………………………… (ş.1362). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi ve Merkez-i Esnad-ı Danişgah-i Tahran. cilt 17, Tahran: Danişgah-i Tahran. DİRAYETİ, M. (ş.1389). Fihristvare-i Dest-niviştha-yı İran (Dena). cilt 8, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i Şura-yı İslami. DOERFER, G. (1969). “İran'daki Türk Dilleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten Dergisi, Ankara: TDK, s.1-11. ………………….. (1973-74). “İran'da Bir Dilbilim Araştırma Gezisi Üzerine Rapor”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten Dergisi, Ankara: TDK, s.195-198. Efşar, İrec, Danişpejuh, Muhammed Taki (ş.1352). Fihrist-i Kitabha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli-yi Melik, cilt 1, Kitabha-yı Arabi ve Türki: Bahş-ı Nüshaha-yı Türki. Tahran. …………………………………..………… (ş.1363). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli-yi Melik, cilt 5, Mecmuaha ve Cönkha. Tahran: Hüner. …………………………………………….. (ş.1369). Fihrist-i Kitabha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli-yi Melik Vabeste be Astan-ı Kuts. cilt 8, Mecmuaha ve Cönkha, Tahran. ENVAR, A. (ş.1343). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli. cilt 1, Tahran: Vizaret-i Ferheng ve Hüner. ………………... (ş.1351). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli. cilt 3, Tahran: Vizaret-i Ferheng ve Hüner. ……………….... (ş.1354). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli. cilt 6, Tahran: İdare-yi Küll-i Kitabhane. ………………… (ş.1371). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Milli-i İran. cilt 4, Tahran: Kitabhane-yi Milli-i İran. EŞKEVERİ, A. H. (ş.1388). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Merkez-i İhya-yı Miras-ı İslami. cilt 10, Kum: Vefa. …………………………. (ş.1389). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. cilt 41, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i Şura-yı İslami. FAZIL, H. ve MUHAMMED, R. (ş.1380). Fihrist-i Kütüb-i Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi ve Merkez-i Esnad-ı Astan-ı Kuds-ı Razavi. cilt 17, Meşhed: Kitabhane-yi Merkezi ve Merkez-i Esnad-ı Astan-ı Kuds-ı Razavi. FAZIL, M. (ş.1367). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Cami-i Güherşad-ı Meşhed. cilt 3, Meşhed: Kitabhane-yi Cami-i Güherşad. Fażlu'llāh Ĥan „Amūzāde-yi Seyf Ĥan. Fażlu'llāh Ĥan Luġatı . Tahran-Melik Milli Ktp., nr. 379/1 el yazması. Fetģ-„Alí Ķacar-ı Ķazvíní. Behcetü'l-Luġat. İran-Tahran Milli Ktp., nr. F-1836 el yazması. ………………………….. Etrākiyye. İran-Tahran Üniversitesi-İlahiyat Fakültesi Ktp., nr. B-150 el yazması. ……………….…………. Lüġat-ı Etrākiyye. İran-Tahran Milli Ktp., nr. F-1835 el yazması. ………………………….. Meķālíd-i Türkiyye. İran-Kum-Merkez-i İhya-yı Miras-ı İslami Ktp., nr. 4343 el yazması. ………………………….. Meķālíd-i Türkiyye. İran-Tahran Melik Milli Ktp., nr. 396/1 el yazması. Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Raca Mahmud-Abad-ı Lucknow. Merkez-i Tahkikat-ı Farsi-yi Rayzeni-yi Ferhengi-yi Sifaret-i Cumhuri-yi İslami-yi İran, t.y. FİKRET, M. A. (ş.1369). Fihrist-i Elifbai-yi Kütüb-i Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Astan-ı Kuds-ı Razavi. cilt 13, Meşhed: Kitabhane-yi Merkezi-yi Astan-ı Kuds-ı Razavi. Ģakím Muģammed Ĥoyí. Ĥ ulāŝa - yı „Abbāsí . Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., nr. 5693 el yazması. …………………………... Ĥ ulāŝa - yı „Abbāsí . Tahran-Meclis Ktp., nr. 855 (Sebt nr. 13670) el yazması. Gülçin-i Maani, Ahmed, İrfaniyan, Gulamali (ş.1372). Fihrist-i Kütüb-i Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Astan-ı Kuds-ı Razavi. cilt 13, Meşhed: Kitabhane-yi Merkezi-yi Astan-ı Kuds-ı Razavi. Hafiziyan-ı Babili, Ebülfezl (ş.1388). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şurayı İslami. cilt 30, Kum: Merkez-i İntişarat-i Defter-i Tebliğat-ı İslami. HAİRİ, A. (ş.1353). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. cilt 3, Tahran: Çaphane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. HAKİM, M. H. (ş.1390). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. cilt 29/2, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i Şura-yı İslami. Hücceti, Muhammed Bakır (ş.1345). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Danişkede-yi İlahiyat ve Maarif-i İslami-yi Danişgah-ı Tahran. denetleme: Muhammed Taki Danişpejuh, Tahran. Meraşi-yi Necefi, Mahmud (ş.1384). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Büzürg-i Hazret-i Ayetullahu'l-Uzma Meraşi-yi Necefi. cilt 33, Kum: Kitabhane-yi Büzürg-i Hazret-i Ayetullahu'l-Uzma Meraşi-yi Necefi (Gencine-yi Cihani-yi Mahtutat-ı İslami). Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglāĥ . İran-Tahran Milli Ktp., nr. F-1141 el yazması. SG ……………………………... Senglāĥ . Kum-Feyziye Medresesi Ktp., nr.10/2 el yazması. ……………………………... Senglāĥ . Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., nr. 4919 el yazması. ……………………………... Senglāĥ . Tahran-Meclis Ktp., nr. 860 (Sebt nr. 14120) el yazması. MÜNZEVİ, A. (ş.1350). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Frasi. III. cilt, Tahran: Müessese-yi Ferhengi-yi Mıntıkai. ………………….. (ş.1377). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Merkez-i Dāiretü’lma„ārif -i Büzürg-i İslami. cilt 1, Tahran: Merkez-i Dāiretü‟l-ma„ārif-i Büzürg-i İslami. MÜTTAKİ, H. (ş.1381). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Türki-yi Kitabhane-yi Büzürg-i Hazret-i Ayetullahu'l-Uzma Meraşi-yi Necefi. cilt 1, Kum: Kitabhane-yi Büzürg-i Hazret-i Ayetullahu'l-Uzma Meraşi-yi Necefi (Gencine-yi Cihani-yi Mahtutat-ı İslami). Naŝírí, Abdu'l-Cemíl. Kitāb-ı Türkí. Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., nr. 8336 el yazması. NAZARİ, M. (ş.1391). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. cilt 47/2, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i Şura-yı İslami. NEVŞAHİ, A. (ş.1362/1983). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Farsi-yi Müze-yi Milli-yi Pakistan. İslamabad: Merkez-i Tahkikat-ı Farsi-yi İran ve Pakistan. NEVŞAHİ, A. (ş.1390). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Farsi-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-ı Pencab-ı Lahur. cilt 1, Tahran: Merkez-i Pejuhişi-yi Miras-ı Mektub. RAHİMİ, F. (2016). Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sadrayi-yi Hoyi, Ali, Hafiziyan-ı Babili, Ebülfezl (ş.1388). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Umumi-yi Ayetullah Gülpaygani. cilt 5-6, ed. Mustafa Dirayeti, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i Şura-yı İslami, Müessese-yi Ferhengi Pejuheşi-yi Elcevad-ı Meşhed. Sadrayi-yi Hoyi, Ali (ş.1367). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. cilt 26, denetleme: Abdulhüseyin Hairi, Kum: Merkez-i İntişarat-i Defter-i Tebliğat-ı İslami. …………………… (ş.1375). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Astan-ı Mukaddes-i Hazret-i Masume. cilt 2, Kum: Zair. ……………………. (ş.1376a). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yı İslami. cilt 25, denetleme: Abdulhüseyin Hairi, Kum: Merkez-i İntişarat-i Defter-i Tebliğat-ı İslami. …………………….. (ş.1376b). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Medrese-yi Namazi-yi Ĥ oy. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferheng. SARICA, B. (2014). Çağatayca-Farsça manzûm bir Lügat Nisâb-ı Türkî. Ankara: Grafiker. Şirazi, İbn-i Yusuf (ş.1318). Fihrist-i Kitabhane-yi Medrese-yi Ali-yi Sipehsalar. cilt 2, Tahran: Çaphane-yi Meclis. ÜSTADİ, R. (1354). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Medrese-yi Hüccetiyye-yi Kum. Kum: Çaphane-yi Mehr Üstüvar-ı Kum. …………... (h.1396). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Medrese-yi Feyziyye-yi Kum. cilt 2, Bahş 3, Kum: Çaphane-yi Mehr-i Kum.