ÇAĞATAY TÜRKÇESİ ESERLERİNDEN GARİP SENEM ŞAH (Dil İncelemesi - Metin - Aktarım)

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Ümit Eker

Öz

Garip Senem ġah Hikâyesi Anadolu ve Türkistan‟da asırlar boyu söylenegelmiĢ ve bugüne kadar ulaĢmıĢtır. Hikâyenin bu denli sevilip benimsenmesi, Türk dünyasının değiĢik bölgelerinde farklı varyantların oluĢmasına neden olmuĢ, bunlar zaman zaman yazıya geçirilmiĢ, hatta bu metinler üzerinden tiyatro, opera, bale ve dramlar düzenlenmiĢtir. Hikâyenin Türkmenistan, Özbekistan, Karakalpak, Kabardin, Karaim, Kazan, Uygur hatta Gürcü ve Ermeni varyantları da bulunmaktadır.  Bu çalıĢmada Ġsveçli müsteĢrik Gunnar Jarring‟in 1982 yılında Literary Texts From Kashgar adlı eseri içinde yayımladığı Çağatay Türkçesiyle yazılmıĢ Gharip Sannam Shah hikâyesinin dil özellikleri incelenmiĢtir. ÇalıĢmada dil incelemesinin yanı sıra metnin çevriyazısını ve Türkiye Türkçesine aktarımını da içermektedir. Metin kurulurken Batur ErĢednov‟un 1984 yılında Bulak dergisinde Garip ve Senem adıyla yayımladığı Uygur Türkçesi nüshasıyla karĢılaĢtırmalar yapılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler

Garip ve Senem ġah, Çağatay Türkçesi, Gunnar Jarring, Uygur Türkçesi

Kaynakça

• AKALIN, ġ. H. vd., (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. __________, (2005), Yazım Kılavuzu, 24. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKAR, A. (2005). Türk Dili Tarihi, Ġstanbul: Ötüken Yayınları. ARAT, R. R. (1987). “Türkçe Metinlerde Kapalı e/i Meselesine Dair”, Makaleler I. Ankara: Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. ATNUR, G. (2007) “Kazan Tatarlarında „ġahsenem ve Garip‟ Hikâyesi”, Millî Folklor, Yıl: 19, Sayı: 76, s. 149 - 156. AVCI, Y. (1997). “Özbek Türkçesinde Ünlü Uyumlarına Dair”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz, Sayı: 4, s. 166 - 172. BANGUOĞLU, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BAġDAġ, C. (2014). “Türkçede Üçüncü ġahıs Ġyelik Eki ve Zamir n‟si”. International Journal of Social Science, Number: 30, p. 147-161. BERBERCAN M. T. (2011). “Buğra Tezkiresinden Parçalar (Transkripsiyon - Dil Özellikleri Üzerine Üzerine Bazı Açıklamalar - Tercüme”, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4, Fall, s. 431-455. BERDAK, Y. vd., (1994), Sözlük – Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi – Özbekistan Türkçesi. Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı. BODROGLĠGETĠ, A. J. E., (2001). A Grammar of Chagatay, Lincom Europa, Languages of the World/Materials 155, Muenchen. CSATÓ, É. Á. vd., (2014., “Profesör Walter Björkman‟ın Mirası”. Türkbilig, 2014/27, s. 137153. COġKUN, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, ÇAKMAK, S. (2016). “Jarring Koleksiyonundan Uygurca Meslek Risaleleri - Giriş - İnceleme - Metin - Dizin” YayımlanmamıĢ Doktora Tez. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. DEMĠR, N. vd., (2015). Oğuzname. Ġstanbul: Kesit Yayınları. DEVELLĠOĞLU, F. (1997). Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. DĠLÇĠN, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. DOĞAN, A. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınevi. ECKMANN, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. __________, (2003), Harezm Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (Yayıma Hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ERASLAN, K. (1970). “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair”. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 18, s. 113-124. ERDAL, M. (2004). A Grammar of Old Turkic, Brill Leiden, Boston. ERGĠN, M. (1981). Azeri Türkçesi, Ġstanbul: Ebru Yayınları. __________. (1993), Türk Dil Bilgisi. Ġstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım. ERġEDNOV, B. (1984). “Garip ve Senem”, Bulak - Uygur Klasik Edebiyâti ve Halk Egız Edebiyâtiniŋ Mecmuesi. Umûmi 11 san, Urumçi: ġincan Halk NeĢriyâti. GABAIN, A. V. (1995). Eski Türkçenin Grameri. (Çeviren: Mehmet Akalın) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GÜLENSOY, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. HACIEMĠNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. Ġstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. __________. (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. JARRING, G. (1946). Materials to the knowledge of Eastern Turki, Tales, Poetry, Proverbs, Riddles, Ethnological and Historical Texts from the Southern Parts of Eastern Turkestan with Translation and Notes, Lund: CWK GLEERUP. __________, (1979), Åter till Kashgar: Memoarer i nuet, Stockholm: Bonniers. __________, (1982), Literary Texts From Kashghar - The Original Texts In Facsimile Edited With a Preface, Publications of the Royal Society of Letters at Lund, CWK GLEERUP, Lund, Sweden. __________.(1986). Return to Kashgar. Central Asian Memoirs in the Present, (Çeviren: N. Car. Durham). Duke: Duke University Press. JOHANSON, L. (2002). Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler. (Çeviren: Nurettin Demir - Emine Yılmaz). Ankara: Grafiker Yayınları. KARAAĞAÇ, G. (2013), Türkçenin Ses Bilgisi. Ġstanbul: Kesit Yayınları. __________. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KARAHAN, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KANAR, M. (2000): Farsça – Türkçe Sözlük. Ġstanbul: Deniz Kitabevi. __________ (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. Ġstanbul: Say Yayınları. KOCAOĞLU, T. (2003). “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é/i Meselesi”. Türk Kültürü, Sayı: 483-484, s. 266-281. KÖSE, N., ĠNAYET, A. (1996). “AĢık Garib‟in Türkmen ve Uygur Varyantları Üzerine”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı: 1, s. 43-57. MUTÇALI, S. (2014). Arapça - Türkçe Sözlük. Ġstanbul: Dağarcık Yayınları. NECĠP, E. N. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Rusçadan Çeviren: Ġklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ÖZTÜRK, M. (1995). Farsça Dilbilgisi. Ankara: Murat Kitapevi Yayınları. ÖZYALÇINER, A. (2007). Âşık Garip ile Şah Senem. Ġstanbul: Merkez Kitapçılık. SAMĠ, ġ. (1989). Kâmûs-ı Türkî. Ġstanbul: Enderun Kitabevi. SERTKAYA, O. F. (2012). “Etimoloji Nedir - Ne Değildir ve Ġsimden Ġsim Yapan +ay / +ey Eki Üzerine”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya FakültesiTürkoloji Dergisi, 19, 1, s. 43 - 72. STEINGASS, F. J. (2005). A Comprehensive Persian – English Dictionary. Ġstanbul: Çağrı Yayınları. TEKĠN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Ġstanbul: Sanat Kitabevi Yayınları. TĠMURTAġ, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi, XV. Yüzyıl, Gramer – Metin – Sözlük. Ġstanbul: Enderun Yayınları. TÖRNVALL, G. (2014). “Hoten ve KaĢgar‟dan: Gunnar Jarring ve Jarring Koleksiyonu”. (Çeviren: Serkan Çakmak), Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s. 103 - 111. TÜRKMEN, F. (1995). Âşık Garip Hikâyesi, İnceleme – Metin. Ankara: Akçağ Yaynları, ÜNLÜ, S. (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. ÜġENMEZ, E. vd., (2016), Özbekçe Türkçe Sözlük. Ġstanbul: Türk Dünyası Vakfı. YILMAZ CEYLAN, E. (1991). “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”. Türk Dilleri Araştırmaları, s. 151-156.