KUÇGUNDI “SOĞAN” SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ ÜZERİNE

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Ezgi Demirel

Öz

Dįvānü Luġāti‟t-Türk barındırdığı diyalektlerin söz varlığı açısından bir derlem sözlüğü olma özelliği taĢımaktadır. KaĢgarlı Mahmut 11. yüzyılda Türk dünyasında konuĢulan Türkçeyi Dįvānü Luġāti‟t-Türk‟te ortaya koymuĢtur. Eserde temel sözcüklerden hayvan isimlerine, özel isimlerden mimariye dair sözcüklere kadar geniĢ bir yelpazede Türkçenin söz varlığı gözler önüne serilmiĢtir. Eserde hem tarihî Türk lehçelerinde hem de çağdaĢ lehçelerde görebildiğimiz sözcüklerin yanı sıra sadece Dįvānü Luġāti‟t-Türk‟te tanıklayabildiğimiz sözcükler de bulunmaktadır. Bu tür sözcükler farklı bir Ģekilde adlandırılmaktadır. Tarihî metinlerde yalnızca bir kez geçen bu sözcükleri ifade etmek için hapax legomenon terimi kullanılmaktadır. Dįvānü Luġāti‟t-Türk‟te Çiğil söz varlığı içinde gösterilen hapax legomenon sınıfına giren sözcüklerin Ģekil bilgisi ve köken bilgisi açısından oldukça farklı özelliklere sahip olmalarından ötürü diğer diyalektlerdeki hapax legomenon olarak değerlendirilen sözcüklerden farklı nitelikler taĢıdığı görülmektedir. Bu sözcüklerden biri Dįvānü Luġāti‟t-Türk‟te KaĢgarlı Mahmut‟un Çiğil diyalektinin söz varlığı içerisinde verdiği ve “soğan” anlamına gelen kuçgundı sözcüğüdür. Bu sözcüğün kökeni bilinmemektedir. ÇeĢitli etimolojik sözlüklerde sözcüğün anlamı verilmiĢ ancak kökenine dair bir görüĢ ortaya konulmamıĢtır. Bu çalıĢmada kuçgundı sözcüğünün kuç- (kucakla-) fiilinden türediği kanıtlanmaya çalıĢılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kuçgundı, Dįvānü Luġāti‟t-Türk, Çiğil, soğan

Kaynakça

• ARAT, R. R. (2006). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yay. ARAT, R. R. (2008). Kutadgu Bilig. Ġstanbul: Kabalcı Yayınevi. ARGUNġAH, M., GÜNER, G. (2015). Codex Cumanicus, Ġstanbul Kesit Yayınları,. ATA, A. (1997). Ķ ı ś a ś ül Enbiyā. Ankara TDK Yay. ATALAY, B. (1945). Et-Tuhfet-üz-Zekiyye fîl-Lûġat-it-Türkiyye. Ankara: TDK Yay. BUHARALI, E. (1991). Çiğiller. Tarih Araştırmaları Dergisi 1990-1991, XV(26), 59-62. CAFEROĞLU, A. (1931). Kitâb al-İdrâk li Lisân al-Atrâk. Ġstanbul: Evkaf Matbaası. CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary PreThirteenth-Century Turkish, Oxford. ÇETĠN, E. (2005). Divanü Lügati‟t-Türk‟teki Yiyecek Ġçecek Adları ve Bu Adların Türkiye Türkçesindeki Görünümleri. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 185-200. DANKOFF, R. ve KELLY, J. (1982-85). Compendium Of The Turkic Dialect, C I-III, Washington Harvard Üniversitesi Yay. DOERFER, G. (1963, 1965, 1967, 1975). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden. ECKMANN, J. (2014). (Yay. TEZCAN, S., ZÜLFĠKAR, H. ve ATA, A.). Nehcü’l-Ferād į s. Ankara: TDK Yay. ERCĠLASUN, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi BasınYayın Yüksekokulu Basımevi. ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation. I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz. EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi. GOLDEN, P. B. (1994). The Karakhanids and Early Islam. The Cambridge History of Early Inner Asia (Ed. Denis Sinor), Cambridge, 343-370. GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay. KARA, F. (2011). Zebân-ı Türkî. Erzurum: Fenomen Yayınları. KARAHAN, A. (2013). Dīvānu Luġāti’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: TDK Yay.,. NADYELYAYEV, V. M., Nasilov, D.M., TeniĢev, E. R. ve ġçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’ (Akademiya Nauk SSSR). Leningrad. NALBANT, M. V. (2008). D į vānü Luġāti’t-Türk Grameri-I İsim. Ġstanbul: Bilgeoğuz Yay. ÖZÖNDER BARUTÇU F. S. (1996). Muhâkemetü’l-Luġateyn. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 656. RADLOFF, W. (1960). Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Band: I-IV, Mouton&Co. RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. SEVORTYAN, E. V. (1974). Etimologičeskij Slovar Tjurskix Jazykov. Moskva. TĠETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Ġstanbul: Simurg Yayıncılık, Kitapçılık ve Dağıtım Ltd. ġti. TOPARLI, R., ÇÖGENLĠ, M. S. ve YANIK, N. (2000). Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 763. YAKUPOĞLU, C. (2010). Türkistan‟ın Büyük Türk Boylarından Çiğiller ve Anadolu‟da Ġskân Ġzleri. A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXIX(47), 103-136. YILMAZ, E., DEMĠR, N. ve KÜÇÜK, M. (2013). Kısas-ı Enbiya. Ankara: TDK Yay. YÜCE, N. (1993). Mukaddimetü’l Edeb. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 535.