GEÇİŞLİ DURUM EYLEMLERİNDE YAPTIRIM EKİNİN KULLANIMI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Kerime Üstünova

Öz

Yaptırım eki, cümleye yaptıran öznenin yanı sıra yapan öznenin yani ikincil öznenin girmesini zorunlu kılarak öge artıĢı sağlar. KılıĢ eylemleri için bağlayıcı olan bu kural, durum eylemlerinde farklıdır. GeçiĢsiz-durum eylemi, {-Ø/-I} ekiyle çekimlenmiĢ ikincil özne görevinde bir ad/zamir isterken geçiĢli-durum eylemi, {-A} ekiyle çekimlenmiĢ ikincil özne görevinde bir ad/zamir ister. Bazı geçiĢli-durum eylemleri yaptırım eki aldıklarında öge sayısı artmaz. Birincil nesneyle ikincil özne, birincil nesneyle birincil özne eĢ değer olursa yaptırımlı durum eylemi geçiĢli bile olsa cümleye birincil nesne girmez, nesne eksiltme olayı uygulanır. Birincil özneyle ikincil öznenin eĢ değer olduğu durumlarda da ikincil özne eksiltmesi uygulanır. Ayrıca geçiĢli durum eylemleri yaptırım eki aldığında kurulan cümlede birincil nesne yüzey yapıya taĢınırsa kurucu eylem {-A} ekiyle çekimlenmiĢ ikincil özne; birincil nesne için eksiltme yöntemi uygulanırsa {-Ø/-I} ekiyle çekimlenmiĢ ikincil özne ister. 

Anahtar Kelimeler

Nedensellik, yaptırım, yaptırım eki, yaptıran özne, yapan özne, morfolojik çatı

Kaynakça

• BANGUOĞLU, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. DEMĠRCAN, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. Ġstanbul: Papatya Yayıncılık. HENGĠRMEN, M. (1998). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi. HENGĠRMEN, M. (1999). Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi. ĠġERĠ, K. (2008). Ömer Seyfettin‟in Yüz Akı Öyküsünün Gösterge Bilimsel Çözümlemesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5(3), 117-139. KARA, F. (2016). Oldurganlık ve Ettirgenlik Çatı Eklerinin ĠĢlevleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1204-1215. KERĠMOĞLU, C. (2009). Türkiye Türkçesinde Ettirgenlik. Turkish Studies, 4(8), 1734-1745. KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 827. KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesinde Fiil Çatısı Üzerine GörüĢler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2001 (I-II), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 193198. MUSAOĞLU, M. (2003). Türkçenin ĠĢlevsel Dilbilgisi ve Metin Kompozisyonu. Dil Dergisi, 120, 22-40. MUSAOĞLU, M. (2004). Türkçe Dilbilgisinin Düzenlenmesinde Yeni Dilbilimsel Yöntemlerin Uygulanması Üzerine. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, II, 2139-2155. MUSAOĞLU, M. (2008). Türkçede Çatı. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 207-234. TUNA, O. N. (1986). Türkçede Transitive-Causative “GeçiĢli-Ettirgen” Fiiller ve Bunlarla Ġlgili Morfoloji ve Öğretim Meselelerinin Çözümü. İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXIVXXV: 381-427. ÜSTÜNOVA, K. (2012). GeçiĢlilik, GeçiĢsizlik Nitelikleri DeğiĢken Olabilir mi? Turkish Studies, 7(2) 7-14. ÜSTÜNOVA, K. (2013). Yaptırımlı Eylemlerin Dilde Kullanımı. Leyla Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları:1127, Armağan Kitaplar: 3, 851-860. ÜSTÜNOVA, K. (2014). Edilgen Çatılı Eylemin Kullanım Alanı. IX. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri. (26-27 Eylül 2014 Ankara), Ankara: Bilkent Üniversitesi Yayınları, 135-141. ÜSTÜNOVA, K. (2015). Eylem-Nesne ĠliĢkileri Üzerine, Sadece {-I}, {-Ø} Ekleriyle ÇekimlenmiĢ Ad / Zamir Alan Eylemler mi GeçiĢli Sayılmalıdır? Turkish Studies, 10(16), 1143-1152. ÜSTÜNOVA, K. (2016). Biçimleri Aynı ĠĢlevleri ve Kategorileri Farklı Eklere Yönelik Bir Ġnceleme. Turkish Studies, 11(10), 681-692. YALÇIN, N. (2008). Eylemden Sıfat Türetme Sürecinin Anlambilimsel Açıdan Ġncelenmesi. XX. Dilbilim Kurultayı Bildiri Kitabı. (XX. Ulusal Dilbilim Kurultayı-2006). Ġstanbul: Maltepe Üniversitesi Yayınları. YILMAZ, S. (2014). Çatı Kavramı Üzerine. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 26(II), 521-535.