TÜRK DİLİNDE DAHA ÇOK ÇABA İSTEYEN DEĞİŞMLER

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Jale Öztürk

Öz

Dilin en eski verimlerindeki kelimeler, günümüzdeki Ģekilleri ile karĢılaĢtırıldığında bu kelimelerin dikkati çeken değiĢimler geçirdiği göze çarpar. Bir iletiĢim aracı olarak dil, iletiĢim iĢlevini en kısa zaman içinde yerine getirebilmek için az çaba harcama yoluna gider. Ünlü düĢmesi, ünlü daralması, ünlü birleĢmesi, ünlü incelmesi, ünsüz düĢmesi, ünsüz benzeĢmesi, ünsüz erimesi, ötümlüleĢme, süreklileĢme,  hece düĢmesi gibi ses olaylarının sebeplerini en az çaba yasasına bağlamak mümkündür. Ayrıca morfolojik açıdan bakılınca zaman içinde bazı vazifeli kelimelerin ekleĢmesinin sebebi de en az çaba yasası ile izah edebilir. Ancak dilde, oldukça mantıklı gelen bu durumun tersine değiĢimler de görülmektedir. Yani baĢlangıçtaki Ģekline göre kelimenin söyleyiĢinde daha çok çaba isteyen değiĢimler de görülebilmektedir. Bu değiĢimlere ünlü türemesi, ünlü geniĢlemesi, ünlü kalınlaĢması, ünsüz türemesi, ünsüz ikizleĢmesi gibi ses olayları örnek verilebilir. Bu fonetik değiĢimler yanında morfolojik olarak bazı değiĢimlerde de en az çaba yasasının tersine bir durum veya en çok çaba yasası olarak adlandırılabilecek durumun örneklerini görülmektedir. Ek yığılması, bağlayıcı ünlünün ek ünlüsü durumuna gelmesi, birden fazla ekin birleĢerek tek ek iĢlev için kullanılmaya baĢlaması gibi değiĢimler morfolojik örnekler olarak gösterilebilir.  Bu çalıĢmada Türkiye Türkçesinde en az çaba yasasının tersine özellik gösteren değiĢimler tespit edilerek, bu durumun sebepleri üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

En az çaba yasası, en çok çaba yasası, ünlü türemesi, ünsüz türemesi, ek yığılması

Kaynakça

• ALĠMOVA, C. (2007). Kırgız Türkçesinde Asli Ünlü Uzunlukları, Turkish Studies C.1 S.4., s.28-40 BALYEMEZ, S. (2012). Sırsıklam, Sırılsıklam Kelimeleri Üzerine. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Volume 5 Issue 2, p. 369378, April 2012 BAġDAġ, C. (1907). Türkiye Türkçesinde Aslî Uzunluk Belirtileri. Turkish Studies / Türkoloji Arastırmaları Volume 2/2 Spring 2007: 90-92. BURAN, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim ( Hâl) Ekleri. Ankara: TDK Yayınları: 660 BURAN, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları. COŞKUN, M. V. (2001). Standart Türkçedeki Ünlüler ve Ünsüzler. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, s. 67-81, 2001 - 2001. ÇATAL, A. A. (2012) Kıbrıs Türk Ağızları. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Kuzey Kıbrıs: Doğu Akdeniz Üniversitesi DEMĠRCĠ, M.(2016). ÂĢık Ova‟dan Derlenen Deli Boran Adlı Halk Hikâyesi Üzerine Dil Ġncelemesi. The Journal of Academic Social Science, 105-143 DEVELLĠOĞLU, F. (1970). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, DoğuĢ Matbaası, Ankara. DURSUNOĞLU, H. (2014), Türkiye Türkçesindeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 145-155 ECKMANN, J. (1988). Türkçede D, T Ve N Seslerinin Türemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TDAY Belleten 1955. EKER, S. (2005), Çağdaş Türk Dili. Ġstanbul: Grafiker Yayınları. ERCĠLASUN, A.B. ( 2002). Kars İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları. ERCĠLASUN, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi (Vol. 50). Ankara: Akçağ Yayınları. ERDEM, M. (2005). Kahraman MaraĢ Ağzına ĠliĢkin Gözlemler. TÜBAR-XVIII-2005-Güz. ERGĠN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. Ġstanbul: Bayrak Yayım/Tanıtım. GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Kelimelerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GÜLSEREN, C. ( 2000). Malatya İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları. GÜNAY, T. (2003). Rize İli Ağızları- İnceleme-Metinler-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları. ĠLKER, A. (2016). Manisa Ağızlarında –DIk + / -DUk + Sıfat Fiil Ekinin Ġyelik Ekli Kullanımlarında Ünlü GeniĢlemesi. Dil Araştırmaları, Güz 2016/19: 17-23. KALAY, E. (1998). Edirne İli Ağızları: İnceleme,Metin (Vol. 694). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Ses Bilgisi. Ġstanbul: Kesit Yayınları. KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ. KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. KARAHAN, L. (2012). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Basım yayım Pazarlama. KORKMAZ, Z. (1960). Türkçede Ek Yığılması Olaylarının Meydana GeliĢi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 173-180, TDK Yayınları, Ankara. KORKMAZ, Z. (1994). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları. KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri- Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. ÖZÇELĠK, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: TDK Yayınları. TEKĠN, ġ. (1976 ). Eski Türkçe, Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE Yayınları. TĠETZE, A. (2016). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Cilt: 1 (A-B). Ġstanbul: Türkiye Bilimler Akademisi. TĠMURTAġ, F. K. ( 1976). Eski Anadolu Türkçesi, Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE Yayınları. TOR, G. (2004). Mersin Ağzı Sözlüğü. Ġstanbul: Türk Dilleri AraĢtırmaları Yayınları. TUNA, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. Ankara: TDK Yayınları, TDAY Belleten 1960. Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları. ÜSTÜNER, A. (2003). Türkçede Pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları. YALÇIN, Y.K. (2013). Çağdaş Türk Lehçelerinde Ünlüler. Ankara: TDK Yayınları. YÜKSEKKAYA, G. (2010). Alıntı Kelimelerde Son Türeme. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010. eksisozluk.com/caykolik13.04.2017, http://www.bilgiustam.com 13.04.2017 http://basin.kmu.edu.tr/duyuru. 13.04.2017