TRABZON ÇEVRESİNDE TÜTÜN KAÇAKÇILARI VE KOLCULAR ETRAFINDA OLUŞAN ANLATILAR

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Mustafa Aça İskender Keleş

Öz

Coğrafi keĢifler sırasında yeni dünyadan getirilen tütün, dünyanın önemli tarım ürünlerinden biri olmuĢtur. 17. yüzyıla gelindiğinde tütün, Osmanlı coğrafyasında da rağbet edilen bir tarım ürünü olmaya baĢlamıĢtır. Tüketimine dönük olarak aralıklarla yürürlüğe konulan yasaklara rağmen imparatorluk coğrafyasında ve ötesinde hızla geniĢleyen pazar, yeni Osmanlı coğrafyasında ekim alanlarının ortaya çıkmasında etkili olmuĢtur. 18. yüzyılın baĢlarına gelindiğinde Doğu Karadeniz bölgesinde de yaygınlaĢmaya baĢlayan tütün tarımı, yüzyıl sonra devletin politik ve iktisadi anlamda zayıf düĢmesi sonucunda, hâkim unsurların devletin kaynaklarına el koyma eylemleri açısından stratejik bir ürün hâlini almıĢtır. 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Osmanlı sınırları içindeki tütün tarımını, kurulmasını sağladıkları Reji idaresi ile kontrol altına alan Batılı devletler ve onlarla iliĢkili finans çevreleri, tütün üreticilerine hükmetmeye baĢlamıĢlardır. Uygulanan baskılardan ötürü çaresiz kalan Anadolu çiftçisi, mahsulünü çoğunlukla kaçakçılara satmak zorunda kalmıĢtır. Kaçakçılıkla kolcular vasıtasıyla mücadele eden Reji Ġdaresinin tüm gayretlerine rağmen artan kaçakçılık faaliyetleri, Rejinin kapatıldığı dönemlerden sonra nispeten azalarak devam etmiĢtir. Sosyal ve kültürel hayatta önemli izler bırakan tütün, kaçakçılar ve onlarla mücadele eden kolcular, Trabzon yöresi manileri ve türkülerine konu olmanın dıĢında, anlatılarda da kendilerine yer bulmuĢlardır. Birkaç nesil boyunca aktarılan bu anlatılara zaman içinde yenileri eklenebildiği gibi aynı anlatılar çeĢitlenebilmiĢtir. Bu çalıĢmada Trabzon çevresinde alan araĢtırması ile tespit edilebilen tütün kaçakçılığı ile kaçakçılar ve kolcular arasında yaĢanan mücadeleleri konu alan anlatılar; sosyal, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla değerlendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Trabzon, tütün, kaçakçılık, reji

Kaynakça

• AKPINAR, M. (1998). Reji İdaresi (1908-1925). YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. AYGÜN, N. (2008). XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve Ġktisadi Yapı. Karadeniz Araştırmaları, 17, 75-111. GEDĠKOĞLU, H. (2016). Trabzon Folkloru. Ġstanbul: Trabzon Valiliği Yayınları. GÜNAY-ERGÜN, S. ve UĞURLU, K. E. (2006). 1935 Yılından Günümüze Türkiye’de Tütün Ekimi ve Üretiminde Bölgesel DeğiĢimler ile Alternatif Ürün Projesinin Etkileri. IV. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildirileri, 115-134, Ankara: Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. KARAÇAVUġ, A. (2010). XIX. Yüzyıl Sonu ve XX. Yüzyıl BaĢlarında Trabzon’da Tarım. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 9, 47-70. KARAMURSAL, Z. (1989). Osmanlı Malî Tarihi Hakkında Tetkikler. Ankara: Atatürk Dil Tarih Kurumu Yayınları. KILIÇASLAN, A. (1994). Trabzon ve Akçaabat’ta Tütün Tarımı. Türk Coğrafya Dergisi, 29, 359-373. LERMĠOĞLU, M. (2011). Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş, Hicret Hatıraları. Ġstanbul: Has Matbaa. MÜDERRĠSOĞLU, A. (1990). Kurtuluş Savaşı‟nın Mali Kaynakları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. ÖSEN, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde Tütün Kaçakçılarıyla Mücadele: Niğde Örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 38, 49-68. PELĠKOĞLU, M. C. (2009). Trabzon Yöresi Halk Müziği ve Kolbastı. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 16, 37-44. Salih Zeki (1928). Türkiye‟de Tütün, Ziraat Zanaat ve Ticareti. Ġstanbul: Cumhuriyet Matbaası. YAZICI, M. (1995). Osmanlı Dönemi On Meşhur Trabzon Valisi. Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları. YÜKSEL, A. (2012). Türkiye’de Tütüncülerin KaçakçılaĢma Sürecinde Kolculuğun Baskısını Ġki Kolcunun Tercüme-i Hâlinden Anlama Denemesi. Kebikeç, 34, 185-200. URL-1: https://www.haber61.net/yosma-duzu-makale,1966.html (EriĢim: 07.06.2017) URL-2: http://tr.yenisehir.wikia.com/wiki/Trabzon_Valisi_Kadri_Bey (EriĢim: 07.06.2017)