ANADOLU ALEVİLİĞİNDEKİ “DÜŞKÜNLÜK” CEZASININ DİNLER TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2017

Abdulkadir Kıyak

Öz

Tarihî süreç içerisinde Aleviler siyasi, sosyal, dinî ve kültürel bir kısım sebeplerden dolayı merkezin kurumsal ve yerleĢik yapısından uzaklaĢmıĢtır. Bunun neticesinde Alevilerin, kendi öz yapısını muhafaza etmek, üyelerine hak ve adalet duygusunu benimsetmek, toplumsal birlik ve beraberliklerini koruyabilmek için oluĢturduğu birtakım kuralları olmuĢtur. Bu kurallar, resmi/yazılı hukukun yanında kendi gelenek ve görenekleri çerçevesinde oluĢturduğu bir örfi hukuktur. Alevilikteki “düşkünlük” anlayıĢı bu kurallardan birisi olarak düĢünülebilir. DüĢkünlük anlayıĢı, Aleviliğin müntesipleri arasında bir otokontrol iĢlevi görüp hem toplumsal düzenin sağlanmasında hem de Aleviliği gelecek nesillere aktarmada etkin bir rol üstlenmiĢtir. Dinler sahip olduğu inanç, ibadet ve ahlaki prensipler bağlamında kiĢileri toplumsal huzura ve ebedi kurtuluĢa ulaĢtırmayı amaçlarlar. Bu amaç doğrultusunda toplumun bir bireyi olarak insanın kendisi, çevresi ve toplumun diğer fertleriyle iliĢkilerinde uyması gereken toplumsal ve ahlaki kurallar, dinlerin yazılı metinlerinde ifadesini bulmaktadır.  ÇalıĢmamızda dinler tarihi bağlamında dinlerin kutsal metinlerinde yer alan ahlak anlayıĢıyla Alevilikteki düĢkünlük anlayıĢının mukayesesini yapacağız. Ayrıca çalıĢmamızda, dinlerdeki ahlak ilkelerinin ayırıcı özelliklerini ve toplumsal hayat üzerindeki önemini açıklamaya çalıĢacağız.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, düĢkünlük, ilahi dinler, ahlak prensipleri

Kaynakça

• ACLUNÎ. (1998). Keşfü’l-Hafâ, Dar’ul-Kütüb’il-Ġlmiyye. C II, Beyrut. ADAM, B. (2000). Yahudilikte Din Kavramı ve Din AnlayıĢı. Dinler Tarihi Araştırmaları ll. Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 129-134. ADIBELLĠ, R. (2011). Dinlerdeki Kozmogonik ve Eskatolojik Anlatılar Bağlamında Ahlakı Anlamlandırmak. Bilimname: Düşünce Platformu, 2(21), 33-56. AYDIN, F. (2010). Yahudilik. Ġstanbul: Ġnsan Yayınları. AYDIN, M. (1997). Mabed ve Ġbadet. İslam Ansiklopedisi, C XVII, 348-353. AYDIN, M. (2011). Ana Hatlarıyla Dinler Tarihi (Tarih, İnanç ve İbadet). Samsun: Ensar NeĢriyat. BAKIR, A. (2009). Alevilikte Erkân ve Düşkünlük. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. BARTHOLD, W. (2014). İslam Medeniyeti Tarihi. (NeĢr. Fuat Köprülü). Ġstanbul: Alfa/Tarih Yayıncılık. COHEN, A. (1975). Everyman’s Talmud. New York: Schocken Books. CONSTANCE, A. J. vd. (2007). Encyclopedia of Hinduism (ed. Constance A. Jones and James D. Ryan). New York: Facts On File. DE VAUX, R. (2003). Yahudilik’te Aile. (çev. Ahmet Güç). Bursa: Arasta Yayınları. DĠNLER TARĠHĠ ANSĠKLOPEDĠSĠ, trs. Ġstanbul: GeliĢim Yayınları. DRAPKIN, I. M. D. (1989). Crime and Punishment in the Ancient World. New Jersey: Prentice Hall. DVORNIK, F. (1990). Konsiller Tarihi İznik’ten II. Vatika’a. (çev. Mehmet Aydın). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. EL-BEYRUNĠ. (2012). Hintlilerde Dünyadan Kurtulmanın Keyfiyeti ve Yolu. (çev. Ali Ġhsan Yitik). Sûfî Araştırmaları, III(6), 101-114. El-CAHIZ (1967). Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri. Ankara: Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. ELĠADE, M. (1990). Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu. (çev. Mehmet Aydın). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. ERDEM, M. (1997). Ġlahi Dinlerin Kutsal Kitaplarında Helal ve Haram AnlayıĢı Üzerine Bir AraĢtırma, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXVII(I), Ankara, 151-173. ERDEM, M. (1998). Geleneksel Türk Dini ve Ġslam. Dini Araştırmalar, I(II), 79-91. ESNOUL, A. M. (2005). MokĢa. Encyclopedia of Religion, (ed. Lindsay Jones), IX, United States: Macmillan Reference USA, 6115-6117. FIĞLALI, E. R. (2006). Türkiye’de Alevilik Bektâşîlik. Ġzmir: Ġzmir Ġlâhiyat Vakfı Yayınları. GASPAK, A. (2017). Malatya Alevilerinin Dini İnanç ve Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma (Arguvan Örneği). YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. GO´MEZ, L. O. (2004). Nirvana. Encyclopedia of Budhism. (ed. Robert E. Buswell, Jr., Editor in Chief). New York: Macmillan Reference USA, 600-605. GÖRKEM, Ġ. (2000). Baha Said Bey/ Türkiye’de Alevi- BektaĢî, Ahi ve Nusayrî Zümreleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. GREEN, R. M. (2005). Morality and Religion. The Encyclopedia of Religion, IX, (ed. Lindsay Jones), Volume VIII. United States: Macmillan Reference USA. GÜNDÜZ, ġ. (2014). Misyonerlik ve Hristiyan Misyonerler. Misyonerlik Trendleri ve Stratejileri. (ed. Süleyman Turan), Ankara: STS Yayınları, 15-56. GÜNGÖR, H. (1988). Maniheizm. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, 5, 145-166. HACĠB Y. H. (2008). Kutadgu Bilig. (çev. R. R. Arat). Ġstanbul: Kabalcı Yayınları. HARVEY, P. (2000). An Introduction to Buddhist Ethics: Foundations, Values and Issues. New York: Cambridge University Press. KAPLAN, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. KATAR, M. (2003). Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslâmda Tövbe. Ankara: Andaç Yayınları. KILIÇ, S. (2011). İlahi Dinlerde Yiyecek ve İçecekler. Ankara: Sarkaç Yayınları. KILIÇ, S. vd. (2016a). .Geleneksel Alevilik: Haçova Örneği. JASS, sayı 53, s. 285-296. KILIÇ, S. vd. (2016b). Anadolu Kırsalında YaĢayan Alevilerde Doğumla Ġlgili ĠnanıĢ Ve Uygulamalar (Haçova Örneği). Turkish Studies, 11(17), 431-446. KLOSTERMAĠER, K. K. (2007). A Survey of Hinduism. New York: State Universitiy of New York Press. KORKMAZ, E. (1993). Ansiklopedik Alevilik ve Bektaşîlik Terimleri Sözlüğü. Ġstanbul: Ant Yayınları. KÖYLÜ, M. (2012). Dünya Dinlerinde Ahlak. Ġstanbul: Dem Yayınları. KUR’AN-I KERĠM. (2006). Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları. KUTLU, S. (2008). Alevilik ve Bektaşîlik Yazıları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. KUTSAL KĠTAP. (2001). Ġstanbul: Yeni YaĢam Yayınları. KUZGUN, ġ. (2017). Dinler Tarihi. Ġstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. KÜÇÜK, A. vd. (2011). Türkistan’dan Türkiye’ye Alevilik- Bektaşîlik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım). Ankara: Berikan Yayınevi. KÜÇÜK, A. vd. (2017). Dinler Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi. LATOURETTE, K. S. (1975). A History of Christianity, I, London-New York. MAHONY, W. K. (2005). Karman: Hindu And Jain Concepts. Encyclopedia of Religion. (ed. Lindsay Jones), VIII. United States: Macmillan Reference USA, 5093-5097. NOYAN, B. (1976). BektâĢî ve Alevilerde Hukuk Düzeni (DüĢkünlük). I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Ankara. NOYAN, B. (2006). Bütün Yönleriyle BektaĢîlik ve Alevilik. C VII, Ankara: Ardıç Yayınları. OCAK, A. Y. (2003). Türkler, Türkiye ve Ġslam. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları. OCAK, A. Y. (2011). Alevilik ve BektaĢîlik Hakkındaki Son Yayınlar Üzerine (1990) Genel Bir BakıĢ ve Gerçekler. Türk Sufîliğine Bakışlar. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları. GO´MEZ, L. O. (2004). Nirvana. Encyclopedia of Budhism. (ed. Robert E. Buswell, Jr., Editor in Chief). New York: Macmillan Reference USA, 600-605. GÖRKEM, Ġ. (2000). Baha Said Bey/ Türkiye’de Alevi- BektaĢî, Ahi ve Nusayrî Zümreleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. GREEN, R. M. (2005). Morality and Religion. The Encyclopedia of Religion, IX, (ed. Lindsay Jones), Volume VIII. United States: Macmillan Reference USA. GÜNDÜZ, ġ. (2014). Misyonerlik ve Hristiyan Misyonerler. Misyonerlik Trendleri ve Stratejileri. (ed. Süleyman Turan), Ankara: STS Yayınları, 15-56. GÜNGÖR, H. (1988). Maniheizm. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, 5, 145-166. HACĠB Y. H. (2008). Kutadgu Bilig. (çev. R. R. Arat). Ġstanbul: Kabalcı Yayınları. HARVEY, P. (2000). An Introduction to Buddhist Ethics: Foundations, Values and Issues. New York: Cambridge University Press. KAPLAN, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. KATAR, M. (2003). Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslâmda Tövbe. Ankara: Andaç Yayınları. KILIÇ, S. (2011). İlahi Dinlerde Yiyecek ve İçecekler. Ankara: Sarkaç Yayınları. KILIÇ, S. vd. (2016a). .Geleneksel Alevilik: Haçova Örneği. JASS, sayı 53, s. 285-296. KILIÇ, S. vd. (2016b). Anadolu Kırsalında YaĢayan Alevilerde Doğumla Ġlgili ĠnanıĢ Ve Uygulamalar (Haçova Örneği). Turkish Studies, 11(17), 431-446. KLOSTERMAĠER, K. K. (2007). A Survey of Hinduism. New York: State Universitiy of New York Press. KORKMAZ, E. (1993). Ansiklopedik Alevilik ve Bektaşîlik Terimleri Sözlüğü. Ġstanbul: Ant Yayınları. KÖYLÜ, M. (2012). Dünya Dinlerinde Ahlak. Ġstanbul: Dem Yayınları. KUR’AN-I KERĠM. (2006). Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları. KUTLU, S. (2008). Alevilik ve Bektaşîlik Yazıları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. KUTSAL KĠTAP. (2001). Ġstanbul: Yeni YaĢam Yayınları. KUZGUN, ġ. (2017). Dinler Tarihi. Ġstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. KÜÇÜK, A. vd. (2011). Türkistan’dan Türkiye’ye Alevilik- Bektaşîlik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım). Ankara: Berikan Yayınevi. KÜÇÜK, A. vd. (2017). Dinler Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi. LATOURETTE, K. S. (1975). A History of Christianity, I, London-New York. MAHONY, W. K. (2005). Karman: Hindu And Jain Concepts. Encyclopedia of Religion. (ed. Lindsay Jones), VIII. United States: Macmillan Reference USA, 5093-5097. NOYAN, B. (1976). BektâĢî ve Alevilerde Hukuk Düzeni (DüĢkünlük). I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Ankara. NOYAN, B. (2006). Bütün Yönleriyle BektaĢîlik ve Alevilik. C VII, Ankara: Ardıç Yayınları. OCAK, A. Y. (2003). Türkler, Türkiye ve Ġslam. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları. OCAK, A. Y. (2011). Alevilik ve BektaĢîlik Hakkındaki Son Yayınlar Üzerine (1990) Genel Bir BakıĢ ve Gerçekler. Türk Sufîliğine Bakışlar. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları. OYMAK, Ġ. (2003). Zerdüştlük, Elazığ. ÖGEL, B. (1988). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara. ÖZ, G. (2011). DüĢkünlük Kurumu ve Hıdır Abdal Sultan. Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi. Ankara, 705-718. ÖZBĠLGĠN, Z. (2011). Alevilikte DüĢkünlük. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, Ankara, 411-414. ÖZDEN, H. (2002). Kutadgu Bilig’de Ahlâk Kavramı ve Tıp Etiğine Katkısı. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, EskiĢehir: Osmangazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. POLAT, K. (2014). Katolik Hristiyanlık’ta Aforoz. Ankara: Berikan Yayınevi. RABĠNOWĠTZ, A. H. (2007). Commandments, The 613, Encyclopedia Judaica. New York, V, 73- 85. REED, B. E. (2003). “Ethics”. Encyclopedia of Buddhism. (ed. Robert E. Buswell, Jr., Editor in Chief). New York: Macmillan Reference USA, 261-265. SEÇME KONUġMALAR. (2003). (çev. Hakan Arslanbenzer). Ankara: Metropol Yayınları. SELÇUK, A. (2004). Tahtacılar. Ġstanbul: Yeditepe Yayınevi. SĠNANOĞLU, A. (2008). Türk Kültüründe Alevi-Bektaşi Olgusu. Ġstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. SMĠTH, J. D. (2010). Budizm Gizli Öğretisi. Ġstanbul: Sınır Ötesi Yayınları. ġAFAK, A. (1977). Mezheblerarası Mukâyeseli Ġslam Ceza Hukuku. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. ġAHĠN, M. S. (1998). Aforoz. İslam Ansiklopedisi. C I, Ġstanbul, 412-413. THE BABYLONIAN TALMUD, Trans. I. Epstein, London, 1936-1948. UDEH, A. (1990). Mukayeseli Ġslam Hukuku ve BeĢeri Hukuk II, (Tercüme: Ali ġafak). Ankara: Rehber Yayıncılık. ÜNAL, A. (1998). Yahudilik’te, Hristiyanlık’ta ve İslam’da Evlilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. ÜNAL, A. (2001). Hristiyanlık’ta Kadın ve Aile AnlayıĢına Genel Bir BakıĢ, Dinler Tarihi Araştırmaları III (2000. Yılında Hristiyanlık Dünü, Bugünü ve Geleceği), 09-10 Haziran 2001, Ankara. ÜZÜM, Ġ. (2013). Alevilik. Ġstanbul: Ġsam Yayınları. YADSIMAN, H. ġ. (2002). Yahudilikte Kadınlarla Ġlgili Müspet Söylemler Bağlamında Bazı Tespitler, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 123-145. YAMAN, A. (2009). Alevilikte Toplumsal Kontrol Kurumu: DüĢkünlük. Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşî Kültürü. (ed. Ahmet YaĢar Ocak). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 203-210. YAMAN, M. (2011). Alevilik. Ġstanbul: Demos Yayınları. YAMAN, M. (trs). Alevilik ve Kızılbaşlığın Gizli Tarihi. Ġstanbul: Kalipso Yayınları. YILDIRIM, A. (2010). Alevi Hukuku “DüĢkünlük”. Ġstanbul: Doruk Yayınevi. YĠTĠK, A. Ġ. (2005). Hint Dinleri. Ġzmir: Ġlahiyat Vakfı Yayınları. YÜCE AKLIN ERDEMĠ. (1985). (çev. Vedat GülĢen Üretürk). Ġstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.