TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ÖLEN FİİLLER

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 105 - 125, 15.03.2018

Ahmet Kayasandık

Öz

Türkçenin ölü kelimeleri hakkında yapılacak araştırmalar, söz varlığına yapacağı katkılar yanında dil ve kültür tarihine dair bilinmeyen birtakım hususların öğrenilmesine ve bu dil olayının özelliklerini aydınlatmaya yarayacaktır. Dil bilgisinin diğer alanlarına dair çalışmaların çokluğuna ve çeşitliliğine karşılık semantik ve özellikle etimoloji alanındaki araştırmalar sınırlıdır. Dîvânu Lugâti‟t-Türk (DLT) ve Kutadgu Bilig (KB) dizinlerinden tespit edilen ve bugün kullanılmayan fiillerin ölme nedenlerinin gruplandığı bu çalıĢmayla bu alana bir katkı amaçlandı. Çalışmada araştırmacıların kelimelerin ölme sebebine dair açıklamalarına yer verildi. Sözlüklerle karşılaştırılarak tespit edilen ölü fiiller, unutulma sebeplerine göre sekiz grupta sıralandı. Anlamı kaba olduğundan yerine başkası kullanıldığı için ölen fiilin bulunmaması dikkat çekti. Türediği isim öldüğü için unutulan fiilleri anlamak kolay olduğundan bunlara birkaç örnek verilmekle yetinildi. Yabancı kelime yerine Türkçesi kullanıldığı için ölen bir adet fiil, kısalık / fonetik sebeplerle ölen dokuz adet fiil tespit edildi. Fiillerin ölümünün (elli bir fiille) en fazla sosyal, kültürel, dinî ve tarihî vb. sebeplerden kaynaklandığı sonucuna ulaşıldı. Eylem aynı eylem olduğu için fiillerde değişiklik öngörülmeyebilir ama tarihî süreçte ince ayrımlar ortaya çıkmış, bu durum da bazı fiillerin zamanla ölmesine neden olmuştur. Arapça, Farsça gibi yabancı dillere ait unsurların yoğun olarak bulunduğu divan Ģiirine ve nesrine ait örneklerde bile fiillerin korunduğu bir dilde bu kadar fiilin ölmesi dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesinde ölen fiiller, canlılık, kelimelerin ölümü

Kaynakça

• AKSAN, D. (1969). “Kelimelerin Ölümü Olayı ve Türk Yazı Dilindeki Örneklerinde Arapça ve Farsça Unsurların Etkisi Üzerine Notlar”, Necati Lugal Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: 97-108. Büyük Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları. ÇELİK, H. (2005). Kelimelerin Ölümü Olayı (XIII.-XX. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Örneği) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Ü Sosyal Bilimler Enst. DEMİRCİ, Ü. Ö. (2016). Eski Türkçede Fiiller, Kocaeli: Umuttepe Yayınları. Derleme Sözlüğü. (1993). 12 cilt, 2. baskı, Ankara: TDK Yayınları: 211/1-211/12.DĠNÇ, A. (2014). Türkçe’nin Kayıp Kelimeleri, 2. baskı, İstanbul: Litera Yayıncılık. ERCİLASUN, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Ankara. ERGİN, M. (1982). Türk Dil Bilgisi, 7. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Güncel Türkçe Sözlük, http://tdk.gov.tr/ HACIEMİNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. İMER, K. (1976). Dı lde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, Ankara: TDK Yayın No.: 422. Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Hazırlayanlar: Ercilasun, A.B. – Akkoyunlu, Ziyat) (2015), Ankara: TDK Yayınları: 1120. NETTLE, D., Romaine, S. (2002). Kaybolan Sesler Dünya Dillerinin Yok Oluş Süreci (Çev. Harun Özgür Turgan) İstanbul: Oğlak Yayıncılık. ÖZTÜRK, B. “Dilin Durdurulamayan Değişimi” http://www.academia.edu/2438523/dilin_ durdurulamayan_değiĢimi (Erişim tarihi: 7.4.2017)PORZİG, W. (1985). Dil Denen Mucize (Çev. Vural Ülkü), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. SAKAOĞLU, S. (2011). “Kelimelerin Ölümü”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, S 709, s. 3338. ŞEN, S. (2009). “Derleme Sözlüğüne Göre Türkiye Türkçesi Ağızlarında Meslek İcracısı Adları”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 25, Bahar. TEKİN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul. Yeni Tarama Sözlüğü, (Düzenleyen: Cem Dilçin), Ankara: TDK Yayınları: 503.