CENGİZNAME ELYAZMALARININ DİLİ ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 53 - 68, 15.03.2018

Bilal Yücel

Öz

Cengiz
Han’ın
efsanevi hayatını ve soyağacını anlatan eserler “Cengizname” adıyla meşhur
olmuştur. Cengizname elyazmaları kütüphanelerde Defter-i
Çiŋgiz-nāme, Dāstān-ı Nesl-i Çiŋgiz Ḫān, Ceŋgiz-nāme, Ḳıṣṣa-yı Çiŋgiz Ḫān,
Şecere-yi Çiŋgiz Ḫān, Moŋġoldıŋ Kupiya Sejiresi... gibi değişik adlarla yer almaktadır. Türkiye
dışındaki kütüphanelerde kırktan fazla elyazması bulunan ve en eskisi 16.
yüzyılda yazılmış veya kopya edilmiş olan Cengizname elyazmalarının dili için bilim dünyasında “Volga-Tatar edebî
dili, Doğu Türkçesi, Çağatayca, Eski Özbekçe” gibi terimler kullanılmıştır.
Ancak, tarihî lehçelerle ilgili yeni araştırmaların ışığında konunun daha geniş
bakış açısıyla ele alınması gerekmektedir.

Bu
makalede, Cengizname’nin Türk Dili
içindeki yerini belirlemek amacıyla tanınmış elyazmalarındaki ses ve şekil
bilgisi özellikleri değerlendirilmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Cengizname, Çağatay Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Türk dili, Türkçe

Kaynakça

• ARGUNŞAH, M. (2013). Tarihî Türk Lehçeleri, Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARGUNŞAH, M. ve SAĞOL YÜKSEKKAYA, G. (2012). Karahanlıca-Harezmce-Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• DLT: Kâşgarlı Mahmut: Dîvânu Lugâti’t-Türk. Tıpkıbasım, Ankara 1990, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ECKMANN, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: İÜEF Yayınları.
• ERASLAN, K. (1970). Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair. TDED, XVIII: 113-124.
• ERCİLASUN, A. B. (2014). Dilimizin Adı. Makaleler 1, 2. Baskı, s. 15-38. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERGÖNENÇ AKBABA, D. (2007). Nogay Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri. s. 623-678. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNER, G. (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. Ankara: İÜEF Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, N. (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri. 2. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• KARAHAN, A. (2013). Dīvānu Luġati’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• KEMALOĞLU, İ. (2009). Ötemiş Hacı, Çengiz-Nâme. Ankara: TTK Yayınları.
• KOÇ, K. ve DOĞAN, O. (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Yayınları.
• ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK Yayınları.
• ŞAFİĞİ, M. ( ve başkaları 2015). Kazak Jazbalarındağı Handar Şeciresi. Almaty: Ğılım Ordası Yayınları.
• ŞİŞMAN, B. (2009). Cengiznâme, Haẕā Ḳıṣṣa-i Çingiz Ḫān. Samsun: Etüt Yayınları.
• UYGUR, C. V. (2007). Karakalpak Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. s. 543-622. Ankara: Akçağ Yayınları.
• VURAL, H. ve TOPARLI, R. (2013). Kıpçak Türkçesi. Ankara: Sonçağ Yayınları.
• YÜCEL, B. (2001). Doğu Türkçesinin Gelişme Dönemleri. Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, 1: 35-66. Sivas: Dilek Matbaası.