ÇAĞATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ BİBLİYOGRAFYASI

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 69 - 104, 15.03.2018

Farhad Rahimi

Öz

Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay
Türkçesi, Doğu
Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya
devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin
ölümünden sonra, genellikle onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının
her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı
İmparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk
dilinin tarihî gelişimi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. Bu
çalışmada başlıca Çağatay Türkçesi sözlükleri ve üzerlerindeki çalışmalar
verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Çağatay Türkçesi Sözlükleri, Nevayi, Sözlük Bilimi

Kaynakça

• ATALAY, B. (1950). Mirzâ Mehdi Mehmet Han Seng-lâĥ: Lugat-i Nevai. Tıpkıbasım, TDK, İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.
• AYYUBİ, N. A. (1965). “Önemli Bir Türkçe Sözlük [Kitab-ı Arabî ve Farisî ve Türkî (Çağatay Türkçesi)]”. TDAY-Belleten, Ankara: TDK, s. 65-101.
• BİLKAN, A. F. (1996). “Hindistan Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe El Yazmaları”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı 532, Ankara: TDK, s. 1096-1104.
• BOROVKOV, A. K. (1961). Bedā’i‘ Al-Luġat: Slovar Šāli‘ Ìmāní Geratskogo K Soçineniyam Alişera Navoi. Moskova: Akademiya Nauk SSSR İnstitut Narodov Azil. BL.
• BUDAGOV, L. (1869-1871). Sravnitelnıy Slovar Turetsko Tatarskix Nareçiy. cilt 1-2, Peterburg. Budagov.
• CAFEROĞLU, A. (1984). “Çağatay Türkçesi Gelişmesi ve Karakteri”. Türk Dili Tarihi, cilt 2, İstanbul: Enderun, s. 195-229.
• CLAUSON, Sir G. (1960). Sanglax: A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdí Xān. London.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. cilt 1-5, İstanbul: Ötüken.
• DERVİŞANİ, A. (2015). “Berresí ve Mu‘arrifí-yi Nüsĥa-yı Miftāģu'l-Luġat: Muģammed bin Żiyā’u'd-dín Ģüseyní-yi Ferāġí”. Peyām-ı Bahāristān Dergisi, sayı 25, s. 77-88.
• DOHSSON, M. (1924). Moğol Tarihi. çev. Mustafa Rahmi, İstanbul: Matbaa-yı Amire.
• ECKMANN, J. (1958). “Çağatay Dili Hakkında Notlar”. TDAY-Belleten, Ankara: TDK, s. 115-126.
• ECKMANN, J. (2012). Çağatayca El Kitabı. çev. Günay Karaağaç, 5. baskı, İstanbul: Kesit.
• ERBAY, F. (2008). W. Radloff'un ‘Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy’ Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çağatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERCİLASUN, A. B. (2008). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi (5. baskı). Ankara: Akçağ.
• EREN, H. (1950). “Çağatay Lügatleri Hakkında Notlar”. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, cilt 8, sayı 1-2, Ankara, s. 145-163.
• Fażlu'llāh Ĥan ‘Amūzāde-yi Seyf Ĥan. Fażlu'llāh Ĥan Luġatı. Tahran-Melik Milli Ktp., nr. 379/1 el yazması.
• Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní. Behcetü'l-Luġat. İran-Tahran Milli Ktp., nr. F-1836 el yazması.
• Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní. Etrākiyye. İran-Tahran Üniversitesi-İlahiyat Fakültesi Ktp., nr. B-150 el yazması.
• Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní. Lüġat-ı Etrākiyye. İran-Tahran Milli Ktp., nr. F-1835 el yazması.
• Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní. Meķālíd-i Türkiyye. İran-Kum-Merkez-i İhya-yı Miras-ı İslami Ktp., nr. 4343 el yazması.
• Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní. Meķālíd-i Türkiyye. İran-Tahran Melik Milli Ktp., nr. 396/1 el yazması.
• Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Raca Mahmud-Abad-ı Lucknow. Merkez-i Tahkikat-ı Farsi-yi Rayzeni-yi Ferhengi-yi Sifaret-i Cumhuri-yi İslami-yi İran, t.y.
• Gülçin-i Maani, Ahmed, İrfaniyan, Gulamali (ş.1372). Fihrist-i Kütüb-i Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Astan-ı Kuds-ı Razavi. cilt 13, Meşhed: Kitabhane-yi Merkezi-yi Astan-ı Kuds-ı Razavi.
• GÜZELDİR, M. (2002). Abuşķa Lüġati (Giriş-Metin-İndeks). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ģakím Muģammed Ĥoyí. Ĥulāŝa-yı ‘Abbāsí. Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., nr. 5693 el yazması.
• Ģakím Muģammed Ĥoyí. Ĥulāŝa-yı ‘Abbāsí. Tahran-Meclis Ktp., nr. 855 (Sebt nr. 13670) el yazması.
• Ĥiyavi, Revşen (ş.1374). Senglāĥ: Mírzā Mehdí Esterābādí. Tahran: Neşr-i Merkez.
• İLKER, A. (1998). Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Küçük İsimsiz Bir Sözlük: İmes Sözlüğü. Manisa.
• KAÇALİN, M. (2003). “Abuşka Sözlüğü Üzerine”. Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, sayı 13, İstanbul, s. 23-28.
• KAÇALİN, M. (2011). Niyāzi: Nevāyí'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar (el-Luġātu'n-Nevāiyye ve'l-İstişhādātu'l-Caġātāiyye). Ankara: TDK. AŞ.
• KADRİ, Hüseyin Kazım (1927-1945). Türk Lügati. cilt 1-4, İstanbul.
• KARA, F. (2011). Muģammed Ya‘ķūb-ı Çíngí: Zebān-ı Türkí (Kélür-Nāme) İnceleme-Metin-Dizin. Erzurum: Fenomen.
• Khaze Shahgoli, Nasser (2010). ‘Abdu'l-Cemíl Bin Muģammed Rižā e'n-Naŝírí e'š-Šūsí Kitāb-ı Türkí (1b-16a ve 167a-173b). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÖPRÜLÜ, F. (1945). “Çağatay Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi, cilt 3, İstanbul: MEB, s. 270-323.
• LESSİNG, F. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. cilt 1-2, çev. Günay Karaağaç, Ankara: TDK. Moğ-Les
• MİRNİYA, A. (ş.1369). İlha ve Tayifeha-yı Eşayeri-yi Horasan. Meşhed: Nesl-i Daniş.
• Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglāĥ. İran-Tahran Milli Ktp., nr. F-1141 el yazması. SG
• Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglāĥ. Kum-Feyziye Medresesi Ktp., nr.10/2 el yazması.
• Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglāĥ. Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., nr. 4919 el yazması.
• Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglāĥ. Tahran-Meclis Ktp., nr. 860 (Sebt nr. 14120) el yazması.
• MÜNZEVİ, A. (ş.1350). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Frasi. cilt 3, Tahran: Müessese-yi Ferhengi-yi Mıntıkai.
• MÜTTAKİ, H. (ş.1381). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Türki-yi Kitabhane-yi Büzürg-i Hazret-i Ayetullahu'l-Uzma Meraşi-yi Necefi. cilt 1, Kum: Kitabhane-yi Büzürg-i Hazret-i Ayetullahu'l-Uzma Meraşi-yi Necefi (Gencine-yi Cihani-yi Mahtutat-ı İslami).
• Naŝírí, Abdu'l-Cemíl. Kitāb-ı Türkí. Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., nr. 8336 el yazması.
• NEVŞAHİ, A. (ş.1362/1983). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Farsi-yi Müze-yi Milli-yi Pakistan. İslamabad: Merkez-i Tahkikat-ı Farsi-yi İran ve Pakistan.
• NEVŞAHİ, A. (ş.1390). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Farsi-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi Danişgah-ı Pencab-ı Lahur. cilt 1, Tahran: Merkez-i Pejuhişi-yi Miras-ı Mektub.
• ÖZ, Y. (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK.
• ÖZKAN, F. (1996). “Nevayi Eserleri İçin Yazılmış Bir Lügat: Der Beyān-ı Istılāhāt-ı Emlahu'ş-Şu‘arā Mevlānā Nevāyi”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 1, s. 198-243.
• PAÇACIOĞLU, B. (2006). VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. Ankara: Bizim Büro.
• RAHİMİ, F. (2016). Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• RAHİMİ, F. (2017). “İran Kitaplıklarında Bulunan Çağatay Türkçesi Sözlükleri”. Teke Dergisi, sayı 6/4.
• Pavet De Courteille, Par M. (1870). Dictionnaire Turk-Oriental [Doğu Türkçesi Sözlüğü]. Paris. Pavet.
• RİEU, C. (1978). Catalogue of The Turkish Manuscripts in The British Museum. Osnabrück: Otto Zeller Verlag.
• ROMASKEVİÇ, A. A. (1934). “Yeni Çağatay-Fars Lügati”. çev. Aptullahoğlu Hasan, Türkiyat Mecmuası, cilt 4, İstanbul, s. 281-293.
• ROSS, E. D. (1994). Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü. çev. Emine Gürsoy Naskali, Ankara: TDK.
• SADİK, H. M. (ş.1388). Ģakím Muģammed Ĥoyí: Ĥulāŝa-yı ‘Abbāsí. Tebriz: Yaran.
• SAFA, Z. (ş.1372). Tarih-i Edebiyat Der İran. cilt 5/1, Tahran: Firdevs.
• SARICA, B. (2014). Çağatayca-Farsça manzûm bir Lügat Nisâb-ı Türkî. Ankara: Grafiker.
• SUGAHARA, M. (2008). “Sanglâx Lugatindeki Kurmacalar”. çev. Manami Koyano, Mustafa S. Kaçalin, Türk Dilleri Araştırmaları Festschrift in Honor of Talat Tekin, cilt 18, İstanbul, s. 393-411.
• Şemseddin Sami. (1317). Ķāmūs-ı Türkí. İstanbul: İkdam Matbaası. Sami
• Şeyh Süleyman Efendi. (1298). Lügat-i Çağatay ve Türki-yi Osmani. cilt 1, İstanbul: Mehran Matbaası.
• TDK. (2009). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK. Tr.Tr
• TERBİYET, M. A. (ş.1378). Danişmendan-ı Azerbaycan. haz. Gulamriza Tabatabai Mecd, Tebriz: Sazman-ı Çap ve İntişarat-ı Vizaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami.
• THURY, J. (1906). “Orta Asya Türkçesi Üzerine Tetkikler”. çev. Ragıp Hulusi, Milli Tetebbular Mecmuası (Müdür: Fuad Köprülü), cilt 1, sayı 2, İstanbul: Matbaa-yı Amire, 1331 (1915), s. 207-233.
• THURY, J. (1903). A “Behdset-ül-Lugat” Czimü Csagataj Szotar. Budapest.
• THURY, J. (1903). Behçet-ül-Lügat Adlı Çağatay Lügati. çev. Hüseyin Namık Orkun, TDK Ktp., nr. Etüt/64 ve Etüt/64-a.
• TOPARLI, R. ve ILGIN, A. (2006). Mehmet Sadık: Üss-i Lisān-ı Türkí. Ankara: TDK.
• TÜRKMEN, E. (1985). “Hindistan Kütüphanelerinde Bazı Türkçe Yazma Eserler”. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, cilt 23, s. 479-499.
• ÜNLÜ, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim.
• VAMBERY, A. (1862). Abuska Csagatajtörök Szogyüjtemeny [Abuşka Çağatay Türkçesi Söz Derlemesi]. Pest: Macar İlimler Akademisi.
• VAMBERY, H. (1867). Čagataische Sprachstudien [Çağatayca Dil Araştırmaları]. Leipzig.
• ZABETİ, N. (2010). Muģammed Bin ‘Abdu'ŝ-ŝabūr-ı Ĥoyí, Ĥulāŝa-ı ‘Abbāsí. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ZENKER, J. T. (1866-1876). Türkisch-Arabisch-Persisches Handwörterbuch (Dictionnaire Turc-Arabe-Persan). cilt 1-2, Leipzig.