TÜRKÇEDE İŞTEŞ ÇATI VE İŞTEŞ ÇATININ ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 806 - 836, 15.06.2018

Bilal Uysal

Öz

Duygu ve düşünceleri ifade etmede en önemli
araç dildir. İnsan, dil ile duygu ve düşüncelerini mümkün olabildiği kadar
ayrıntılı anlatabilmeyi amaçlar. Bu ayrıntılar, gerekli yerlerde
dilin birtakım imkânlarından faydalanmakla ortaya çıkar. Çatı kategorisi bu
ayrıntıları ifade etmek için kullanılabilecek imkânlardan birisidir. Bu
çalışmada Türkçede işteş çatı yalnızca Cumhuriyet Dönemi eserlerinden hareketle
ele alınmış, işteş çatı oluşturan yapılar ve
işlevleri tespit edilmiştir. Geleneksel dil bilgisinde işteş çatı genellikle
biçim birimsel açıdan ele alınır ve işteş çatının yalnızca -{(I)ş}- biçimbirimi
ile kurulduğu belirtilir. Oysa işteş çatı; biçim
birimsel yapının yanı sıra biçim-söz dizimsel, söz dizimsel ve sözlüksel
yapılarla da oluşturulabilmektedir. Bu
çalışmada Türkçede işteş çatı oluşturan yapılar, işteşlik işlevleri ve işteş
çatının özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İşteş çatı, işteşlik ekleri, biçim birimsel, biçim-söz dizimsel, söz dizimsel, sözlüksel

Kaynakça

• BAŞDAŞ, C. (2006). “Türkçede Üçüncü Grup (Ara) Ekler”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri- 26-27 Eylül 2006, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, ss. 400-406.
• BOZ, E. (2012). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi, Gazi Kitapevi, Ankara.
• BOZ, E. (2014). “Türkiye Türkçesinde -{(I)ş}- Biçimbiriminin İşteşlik ve Türetimlik İşlevlerinin Birlikteliği Üzerine”, Türk Dil Kurumu Ekler Çalıştayı, Konya.
• BOZ, E. (2016). Türkçe Ek Tasnifinde İki Aykırı Yöntem: İndirgeyici ve Çoğaltıcı Tasnif. Türk Dilinde Eklerin Sınıflandırılması Sempozyumu, İstanbul.
• DELİCE, H. İ. (2000). "Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi", Sosyal Bilimler Dergisi Aralık 24. Sayı, Sivas.
• DEMİRCAN, Ö. (2003), Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya Yayınevi.
• EMRE, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul.
• ERGİN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
• GENCAN, T. N. (2001). Dil bilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
• GÜLSEVİN, G. (2004). “Türkçede ‘Sıra Dışı’ Ekler ve Eklerin Tasnif Tanımlanma Sorunu Üzerine” V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, ss. 1267-1284.
• GRUNINA, E. A. (1997). “Fiil Çatısı Üzerine”, -Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, ss. 195-213.
• KARA, F. (2014) “Çatı Kavramı İçinde Sıfır (/-ø-/) Biçim Birimi” Türk Dil Bilgisi Toplantıları-II Türkiye Türkçesi: Ses ve Şekil Bilgisi Sempozyumu, Konya.
• KARAAĞAÇ G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, L. (2015). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• LÜBIMOV, K. (1967). “Çağdaş Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Fiiller” Türk Dili, C. 13, S. 147, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, ss. 150-155.
• ÖZMEN, M. (2014). “Reciprocality in Turkish/Türkçede İşteşlik” Discussions on Tukology, Warsaw.
• ŞÇERBAK, A. M. (2016). Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler, (Çev. Yakup Karasoy vd.), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara,
• TERBISH, B. (2006). Türkiye Türkçesi ve Halha Moğolcasında Çatı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• TURAN, Z. (2007), “Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?, IV. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II 24-29 Eylül 2000, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, ss. 1835-1844.
• ÜSTÜNOVA, K. (2012). “Geçişlilik-Geçişsizlik Nitelikleri Değişken Olabilir mi?” Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 7/12 Spring 2012, ss. 7-14.
• YILMAZ, S. (2013). “Gösterenleri Aynı Gösterilenleri Farklı Fiillere Yönelik Bir İnceleme” Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 8/1 Winter 2013, ss. 2875-2894.