İSKENDER PALA’NIN ŞAH & SULTAN ROMANINDA “HATA’İ-AŞK-İKTİDAR” ÜÇGENİNİN KAVRAMSAL VE SİMGESEL DÜZLEMDE ÇÖZÜMLENMESİ

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 942 - 955, 15.06.2018

Alev Gültürk Uysal

Öz

Şah İsmail Hatâyî (1487-1524) İran’da kurulan Safevi
devletinin hükümdarı ve XVI. yüzyıl siyasi tarihinin önemli bir karakteri
olmasının yanı sıra, edebî şahsiyeti bakımından da Türk şiirinin önde gelen
isimlerindendir. Bu nedenle gerçek tarih ileriye doğru çözüldükçe ağacın asıl
kökleri de ortaya çıkacaktır. İslam coğrafyasının kısa ancak en köklü mahlasına
sahip şairlerinden Şah İsmail Hata’i’nin vücut bulduğu Şah & Sultan romanı,
şeyhlikten şahlığa geçişin; kılıçla, şiirle ve aşkla var edilmeye çalışılan
iktidarın adıdır. İki ayrı kimliği taşımanın çelişkilerini, çatışmasını
yansıtan; aynı zamanda insanoğlunun öfkesini, çaresizliğini, yakarış ve
cesaretini imleyen roman, Hata’i nezdinde bir topluma ayna
tutar. Bu bağlamda birey ve toplumların var oluşlarını sağlayan temel güç,
köklerinden bugüne taşıdıkları aşkları, var olma kaygıları ve kendilerini
buldukları kavramlar, simgeler/semboller dünyasıdır. Dolayısıyla bu kavram ve
semboller sayesinde topluluklar gerçek tarih bilincine erişirler. Büyük bir
tarihin bilinci/bekçisi olarak sunulan ve incisinde can bulup geleceğe akmak
isteyen kahramanın, bugünü-hali-geleceği simgeler dünyası ile okuyucuya
taşınmıştır. Şah & Sultan romanı, Hata’i-aşk-iktidar üçgeninde şekillenmiş,
başkişinin fiziksel zaman ve uzamda kavuşamadığı “aşk”ı ekseninde kendini bulan
benliğin tezahürü olarak sunulmuştur. Çalışmanın temel amacı da romanın
belleğini oluşturan değerler, değerlerin aktarımını sağlayan kavram ve simgeler
ışığında, aşkı-iktidar altında rüzgâra ve ateşe doğru yol alan bir hükümdarın
arayışlarını, kendini ve toplumunu bulma serüvenini anlamlandırmaktır.

Anahtar Kelimeler

Hata’i-aşk-iktidar üçgeni, savaş, arayış, şiir, kılıç, inci

Kaynakça

• BARTHES, R. (1996). Göstergeler İmparatorluğu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BACHELARD, G. (1995). Ateşin Psikanalizi. (Çev. Aytaç Yiğit). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• ÇORUHLU, Y. (1997). Orta Asya’dan Anadolu’ya Lahit veya Taş Sandukalarda Görülen Hançer-Bıçak Tasvirlerinin Sembolizmi. Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 1, 60-70.
• ELIADE, M. (1992). İmgeler Simgeler. (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları.
• ELIADE, M. (2000). Demirciler ve Simyacılar. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• FOUCAULT, M. (2003). İktidarın Gözü. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• FOUCAULT, M. (2005). Özne ve İktidar. (Çev. Işık Ergüden, Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• FORDHAM, F. (1994). Jung Psikolojisinin Ana Hatları. (Çev. Aslan Yalçıner). İstanbul: Say Yayınları.
• FROMM, E. (1990). Rüyalar Masallar Mitoslar. İstanbul: Say Yayınları.
• GÜNDÜZ, T. (2015). Son Kızılbaş Şah İsmail. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• HATA'İ, İ. Ş. (2006). Şah İsmail Hata’i Külliyatı. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• JALENDE, J. (2002). C. G. Jung Psikolojisi. İstanbul: İlhan Yayınevi.
• KORKMAZ, R. (2003). Oğuz Yurdu Romanında Toplumsal Bilinçdışının Görüntü Düzeyleri Bilig, 27, 71-83.
• KORKMAZ, R. (2004). Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri. Ankara: Türksoy Yayınları.
• LAUSTER, P. (2000). Kendine Güven. İstanbul: Doruk Yayınları.
• ÖGEL, B. (2002). Türk Mitolojisi I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖLÇER. Ö. E. (2014). Kendine Dönüşen Kahraman: Oğuz Kağan Destanı'nda İktidar ve Kut. Milli Folklor, 104, 6.
• PALA, İ. (2010) Şah & Sultan. İstanbul: Kapı Yayınları.
• STEVİCK, P. (2010). Roman Teorisi. (Çev. Sevim Kantarcıoğlu). İstanbul: Akçağ Basım Yayım.
• http://gsf.karatekin.edu.tr/simge.pdf Sembol Kavramı ve Mitolojide Üreme Doğurganlık Sembolleri. Erişim Tarihi: 03.03.2016