NECİP FAZIL KISAKÜREK’İN ŞİİRLERİNDE EİNFÜHLUNG (ÖZDEŞLEYİM) İLİŞKİSİ KURDUĞU TABİAT UNSURLARI

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 956 - 989, 15.06.2018

M. Halil Sağlam

Öz

Estetik
sanat dalları ve psikolojiyle ilgili bir terim olan einfühlung, süjenin (insan,
sanatçı, okur, yazar, şair) varlık âleminde gördüğü bir objeyle duygusal bir
ilişki kurması ve o an yaşadığı ruh hâline göre onunla özdeşleşmesidir. Almanca
kökenli bir sözcük olan einfühlungun Türkçedeki karşılığı özdeşleyimdir.
Akademik dilde kullanılan terimin Türk Dil Kurumuna ait sözlükte anlam
karşılığı yoktur. Sözcük her türlü nitelik bakımından eşit, ayırt edilmeyecek
kadar benzer ve aynı anlamlarına gelen özdeş sözcüğünden türetilmiştir.

Einfühlung
teorisi hakkında yapılan bilimsel çalışmalar einfühlungun estetik sanat
dallarının dışında farklı disiplinlerle de ilişkili olduğunu ortaya
çıkarmıştır. Bu disiplinler arasında özellikle edebiyat, einfühlung teorisi
bağlamında incelenebilecek oldukça zengin kaynaklara sahiptir. Türk
edebiyatının en önemli şairleri arasında bulunan Tevfik Fikret, Yahya Kemal
Beyatlı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ziya
Osman Saba gibi bazı popüler şairlerin şiirleri einfühlung ilişkisi bağlamında
okunup analiz edilmiştir. Bütün bu çalışmalar einfühlung teorisinin edebiyatla
olan yakın ilişkisini göstermesi bakımından önemlidir. Fakat bu alanda yapılan
çalışmaların niceliği oldukça sınırlıdır. Bu araştırmanın temel amacı da einfühlung
teorisinin edebiyatla olan yakın ilişkisini pratik bir örnekle ortay koymak; bu
alanda daha önce yapılan akademik çalışmalara katkı sunmaktır. Çalışmamızın
özel amacı ise Necip Fazıl Kısakürek’in estetik değeri yüksek felsefî
şiirlerinde retorik amaçlı kullandığı objeleri, einfühlung ilişkisi bağlamında
analiz etmektir. Süjenin einfühlung ilişkisi kurduğu objeler: hayvan türlerine
ait unsurlar,  bitki türlerine ait
unsurlar ve cansız türlere ait unsurlar olmak üzere üç alt kategoride
değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda üç önemli bulguya
ulaşılmıştır. Birincisi: Şairin
einfühlung ilişkisi kurduğu objeler, inişli çıkışlı hayat macerasına göre
simgesel bir değer taşımaktadır. İkincisi:
Sanatını fikir çilesi üzerine kurgulayan şair, yaşadığı ruh hâline göre objeyle
özdeşleyim ilişkisi kurmuş ve bu özdeşleyimi estetik bir hazza
dönüştürmüştür.  Üçüncüsü: Necip Fazıl Kısakürek, einfühlung ilişkisi kurduğu tabiat
unsurlarını şiirlerinde retorik amaçlı kullanmış; kullandığı bu retorik unsurlarla
şiirlerinin estetik değerini güçlendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Einfühlung, Çile, Necip Fazıl Kısakürek, tabiat objeleri

Kaynakça

• ACAN, A. (2010). Necip Fazıl’da “Ayna” İmgesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34, 167, 185.
• AKARSU, B. (1975) Felsefe Terimleri Sözlüğü. TDK yayınları.
• AKSAN, D. (2003). Cumhuriyet Döneminden Bugüne Örneklerle Şiir Çözümlemeleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AKTAŞ, G. (2013). Kurana Göre Nefis Eğitimi. Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• ANAR, T. (2014b). Einfühlung Teorisi Açısından Ziya Osman Saba’nın Şiirlerinin İncelenmesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 3. 61-79,
• ANAR, T. (2014a). Edebiyat Eserlerini Anlamak ve Yorumlamak İçin Farklı Bir Yöntem: Einfühlung Teorisi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C. XLVIII. s.21.23-46.
• ATAY, H. (1997). Nefis. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 1, 37, 1-58.
• ATEŞ, S. (1985). İnsan ve İnsanüstü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• AYVAZOĞLU, B. (2002). Aşk Estetiği. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BATİSLAM, H. D. (2002). “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1, 185-208.
• BERGER, J. MOHR, J. (2007). Anlatmanın Başka Bir Biçimi. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• BİNGÖL, B. (2014). Estetik Süreç Çözümlemesi Yahut Tevfik Fikret’in Heykel-i Giryân Şiiri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/3, 146-162.
• BÜYÜKÖZTÜRK, Ş., ÇAKMAK, E.K., AKGÜN, Ö.A., KARADENİZ, Ş. DEMİREL, F. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, A.nkara: Pegema Akademi Yayıncılık.
• CAN, A. (2010). Necip Fazıl’da “Ayna” İmgesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34.167-185
• CEVİZCİ, A. (2000). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• CUMA, A. (2008). Necip Fazıl Kısakürek ve Rainer Maria Rilke’nin Şiirlerinde İmgesel Anlatım. Necip Fazıl Kısakürek. (Ed.:Çetin, M., Şahin, M.N.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.156-171.
• ÇEBİ, H. (1987). Bütün Yönleriyle Necip Fazıl Kısakürek’in Şiiri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ÇETİŞLİ, İ. (2006) Metin tahlillerine Giriş 1 Şiir. İstanbul: Akçağ Yayınları
• ÇETİN, M. (2008). Türk Edebiyatında Fırtınalı Bir Zirve. Necip Fazıl Kısakürek. (Ed.:Çetin, M., Şahin, M.N.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.12-55.
• ÇETİN, N., GÜLENDAM, R. ve NARLI, M. (2012). Sakarya Türküsü. Tanzimattan Bugüne Yeni Türk Edebiyatı Şiir Çözümlemeleri. Ankara: Kesit Yayıncılık. 223-236.
• ÇETİNDAĞ, Y. (2002). Türk Kültüründe Hayvan ve Bitki Motiflerinin Seyri. Türkler, C.IV,171-181. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• ÇETİNKAYA, Ü. (2014). Tenasüp ve Nabi Divanı’nda Deniz Temasına Bağlı Sözcüklerle Kurulan Tenasüp Sıklığı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 21, 35-64.
• EROL, K. (2014a). Bir Dava ve Toplum Adamı Olarak Necip Fazıl’ın “Fikir Çilesi” International Journal of Languages’ Education and Teaching, 3, 64,76.
• EROL, K. (2014b). Necip Fazıl Kısakürek’in “Muhasebe” Şiiri Üzerine Anlambilimsel/Göstergebilimsel Bir Çözümleme. The Journal of Academic Social Science, 1, 390-408.
• FİLİZOK, R. (2001). Anlam Analizine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• GEZEROĞLU, S. (2017). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Her Şey Yerli Yerinde” Adlı Şiirini Özdeşleyimci Kurama Göre Okuma. Söylem Filoloji Dergisi, 2, 267-274.
• HUNSDAHL, J. B.(1967). Concerning Einfühlung (Empathy): A Concept Analysis Of İts Origin and Early Development”, Journal of the History of the Behavioral Scinces, 2, 181-191
• KAPLAN, M. (1990). Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KAPLAN, M. (1986). Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KAPLAN, R. (2005). Necip Fazıl’ın Şiirinde “Varlık”ın Metafizik Dünyası (1922-1939). Necip Fazıl Kısakürek Hece Özel Sayısı. Hece Yayınları, 97, 198-210.
• KARAGÖZ, İ. (2005).Yahya Kemal'in Ses Adlı Şiirinin Özdeşleyim (Einfühlung) Metoduyla Tahlili. Türklük Bilimi Araştırmaları, 18. 163-177.
• KARAHAN, A. (1988). Türk Kültürü ve Edebiyatı, İstanbul: MEB Yayınları.
• KARASAR, N. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• KISAKÜREK, N. F. (2012). Çile. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• KISAKÜREK, N. F. (2013). O ve Ben. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• KISAKÜREK, N. F. (2015). Babıâli. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• KOBYA, E. Ş. (2012). Tebrizli Şems’in Feracesinin Özdeşleyim Kuramına Göre İncelenmesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 47, 189-196.
• KOCA, F. (2002). Neyin Tarihi Gelişimi ve Dini Musikimizdeki Yeri. Dini Araştırmalar, C. 4, S.12,181-196.
• KOLCU, A. İ. (2011). Edebiyat Kuramları. Erzurum: Salkımsögüt Yayıncılık.
• MEVLANA, (2007). Mesnevi. (çev.: Veled Çelebi). C. 1. Ankara: MEB yayınları.
• PAKALIN, M. Z. (1971). Osmanlı Tarihi ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: MEB Yayınları. C.II.
• SALTIK, E. (2015). Çile’den Hareketle Necip Fazıl Kısakürek’in Anlam Dünyası. Erdem Dergisi, 68, 81-98.
• ŞAHİN, V. (2012). Necip Fazıl’ın Şiirlerinde “Ben ve Öteki-Yalnızlık” Trajedisi, Türk Dili. C: CII, 723, 249-259.
• TOPRAK, Ş. B. (1930) Bedii Hulûl: Einfühlung. Görüş, c.1, 2. 79-91.
• TUNALI, İ. (1996). Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Türkçe Sözlük. (2011). TDK Yayınlar.
• OKAY, O. (2008). Necip Fazıl Şiiri ve Poetikası. Necip Fazıl Kısakürek. (Ed. Çetin, M., Şahin, M.N.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 56-70.
• OKAY, O. (2009). Necip Fazıl Kısakürek Kendi Sesinin Yankısı. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• OKAY, O. (2005). Geçiş Dönemi Aydınlarının Çilesi, Necip Fazıl Kısakürek Özel Sayısı, Hece Yayınları. 97. 117-127.
• ONAY, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. İstanbul: MEB Yayınları.
• ORÇAN, M. (2005). Geçiş Dönemi Aydınlarının Çilesi, Necip Fazıl Kısakürek Özel Sayısı, Hece Yayınları, 97, 117-127.
• YALÇIN, F. (2015). Şiirinde Ontolojik Huzursuzluk ve Mekânın Tekinsizliği, Turkish Studies International PeriodicalfortheLanguages, Literature and History of Turkishor Turkic 10/16.1153-1168.
• UYGUNER, M. (1994). İstanbul: Necip Fazıl Kısakürek, Bilgi Yayınevi.
• UYSAL G. (2011). Mağara Sanatı. V. Ulusal Speleoloji Sempozyumu, (18-20 Mart) https://www.researchgate.net/publication/291137009_Cave_Art_Magara_Sanati. Erişim. 08.02. 2018.
• WELLEK, R.-WARREN, A., (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri (çev.: A. Edip Uysal). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• WORRINGER, W. (1985). Soyutlama ve Özdeşleyim. (çev. İsmail Tunalı). İstanbul: Remzi Kitapevi.