MAMURATÜLAZİZ VİLAYETİNDE ERMENİ İSYANLARI (1895)

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 1349 - 1379, 15.06.2018

Erdinç Gülcü

Öz

1877-78
Osmanlı-Rus Harbi, Türk-Ermeni ilişkilerinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Savaş sonunda toplanan Berlin Kongresi’nden bağımsızlık veya en azından
özerklik elde etmeyi bekleyen Ermeniler, yapılan barış antlaşmasından
umduklarını bulamadılar. Bununla beraber antlaşmada, Ermenilerin yoğunlukta
yaşadıkları yerlerde Osmanlı yönetiminin ıslahatlar yapması maddesinin yer
alması, onların antlaşma sonrası için bir beklenti içerisine girmelerine yol
açtı. Osmanlı yönetimi yapacağı ıslahatları, içinde bulunduğu şartları göz
önünde bulundurarak zamana yaymaya çalışması, Ermenilerin harekete geçmelerine
bir bahane oluşturdu.

İsyan için
hazırlıklara başlayan Ermeniler, ilk aşamada örgütlenme ve silahlanmaya hız
verdiler. 1890 yılına kadar hazırlıklarını tamamlayarak eylem aşamasına
geçtiler. 1894 yılına kadar çıkardıkları çeşitli hadiselerle kendilerini
göstermeye çalışan Ermeniler, ilk isyanlarını bu yıl içerisinde Sason’da
gerçekleştirdiler. Bu isyan hareketi, Anadolu’da birbirini takip eden yeni
isyanların meydana gelmesine kaynaklık etti. Ermeni isyanları, 1895 yılında
zirveye ulaşarak Anadolu’nun birçok yerinde görüldü.

1895 yılında
meydana gelen isyanlar arasında Mamuratülaziz vilayetinde yaşanan dört isyanda
yer almaktadır. Vilayet dâhilinde sırası ile Eğin (15 Eylül), Malatya (4
Kasım), Harput (7 Kasım), Arapkir (9 Kasım) isyanları meydana gelmiştir.

Bu
çalışmamızda, Mamuratülaziz vilayeti dâhilinde meydana gelen bu dört isyanın
oluşum safhaları, isyanlara karşı devletin almaya çalıştığı tedbirler, içte ve
dışta olan yansımaları ile halk üzerindeki etkileri ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ermeni isyanları, Mamuratülaziz vilayeti, Harput, Malatya, Arapkir, Eğin

Kaynakça

• Turkey no 2(1896), Correspondence Relative to the Armenian Question and Reports from Her Majesty’s Consular Officers in Asiatic Turkey, no 534.
• Turkey no 8(1896), Further Correspondence Relating to the Asiatic Provinces of Turkey, no 191.
• Turkey no 8(1896), Further Correspondence Relating to the Asiatic Provinces of Turkey, inclosure 1 in no 200.
• H. 1312 (M. 1894-1895) Tarihli Mamûretülaziz Vilayeti Sâlnâmesi.
• DAGM (2008). Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1878-1895) I. Ankara: DAGM Yayınları.
• DAGM (2008). Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1895-1896) II. Ankara: DAGM Yayınları.
• DAGM (2007). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Amerikan İlişkileri (1839-1895) I. Ankara: DAGM Yayınları.
• DAGM (2007). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Amerikan İlişkileri (1896-1919) II. Ankara: DAGM Yayınları.
• DAGM (2006). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri (1894-1895) III. Ankara: DAGM Yayınları.
• DAGM (2006). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri (1896-1922) IV. Ankara: DAGM Yayınları.
• ŞİMŞİR, B. N. (Ed.) (2008). British Documents on Ottoman Armenians (1891-1895) III. Ankara: TTK Yayınları.
• ŞİMŞİR, B. N. (Ed.) (2008). British Documents on Ottoman Armenians (1895) IV. Ankara: TTK Yayınları.
• The New York Times; November 15, 1895; January 4, 1896; February 10, 1896; February 16, 1896.
• AÇIKSES, E. (2003). Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri. Ankara: TTK Yayınları.
• AÇIKSES, E. (2000). “Osmanlı Devleti’ni Parçalamak Amacıyla Batılı Devletlerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Siyaseti ve Bölgedeki Faaliyetleri.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 209-222.
• AKSIN, A. (1999). 19. Yüzyılda Harput. Elazığ: Ceren Ofset.
• AKSIN, A. (2013). “Harput’un Mezra’ya Taşınması Sürecinde İlk Vilayet Konağı.” Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu Bildirileri I, 98-120.
• BAĞÇECİ, Y. (2008). “XIX. Yüzyılın Sonlarında Anadolu’da Çıkan Ermeni İsyanlarına Karşı Osmanlı Devleti’nin Aldığı Askeri Tedbirler.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 317-331.
• DİNÇER, S. (2013). “İlk Gurbetçiler: Harput’tan ABD’ye Emek Göçü (1850-1914).” Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu Bildirileri I, Elazığ, 23-25 Mayıs, 307-319.
• GÜRÜN, K. (2005). Ermeni Dosyası. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HEWSEN, R. H. (2002). Golden Plain: The Historical Geography Tsopk/Kharpet. Armenian Tsopk/Kharpet. (Ed. Richard G. Hovannisian). California: Mazda Publishers.
• KARACA, A. (1993). Anadolu Islahâtı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• KARPAT, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu (1830-1914). İstanbul: Timaş Yayınları.
• KÜÇÜK, C. (1986). Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ÖKE, M. K. (2003). Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu. İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• ŞAŞMAZ, M. (2013). İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları(1878-1914). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• URAS, E. (1976). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yayınları.
• URHAN, V. C. (2016): “Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları Sürecinde Karadağ’ın Bağımsızlığını Kazanması.” Avrasya Etüdleri (Balkanlar Özel Sayısı), 50 (2), 235-258.
• YERASİMOS, S. (2007). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye II. (çev. Babür Kuzucu). İstanbul: Belge Yayınları.
• YILMAZ, H. (2007) Malatya Sancağı’nda Ermeni Olayları (1890-1895). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZÇELİK, İ. (2011). Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı (İdari, İktisadi ve Sosyal Hayat). Ankara: Kripto Kitaplar.
• YÜKSEL, M. (2012). “Erzurum, Bitlis ve Mamûretülaziz Vilayetlerindeki Ermeni İsyanları.” Ermeni Araştırmaları, 43, 165-194.