BATI TRAKYA - İSKEÇE VE GÜMÜLCİNE AĞIZLARINDA İKEN ZARF FİİL EKİNİN KULLANIM ÇEŞİTLİLİĞİ ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 3, 1573 - 1591, 15.09.2018

Muharrem Özden

Öz

Türkçede
zarf-fiil eklerinin eski dönemlerden beri kalıplaştığı ve yapım eki gibi
kullanıldığı bilinmektedir. Bu eklerin kural dışı olarak durum ekleriyle
kalıplaştıkları da görülen bir ses özelliğidir. Ek fiilin zarf-fiil şekli
olarak çekimli fiiller ve isim soylu kelimelerden geçici zarflar oluşturan
iken, diğer zarf-fiil eklerinden farklı olarak, doğrudan fiil tabanları
üzerinde kullanılamamakta ancak ek-fiil (i-) yardımıyla çekimli fiiller ve isim
soylu sözcüklere eklenerek şekil ve kullanım bakımından özel bir durum arz
etmektedir. Türkiye Türkçesi yazı dilinde, başta geniş zaman [(-A/-I)r, -mAz)]
olmak üzere, çeşitli zaman eklerine (-mIş, -yor, -AcAk) ve bazı isimlere
(i-/y)ken biçimiyle eklenerek ünlü uyumu dışında kalan bu özel zarf-fiil eki,
ağızlarda -kan/-ken biçimiyle uyuma girmiştir. Bu çalışmada kökeni ve kullanım
alanına ilişkin çok çeşitli fikirlerin öne sürüldüğü iken zarf-fiil ekinin
İskeçe ve Gümülcine ağızlarındaki durumu ele alınacaktır. Bölgede ek-fiilin
zarf-fiili olan iken şeklinin pek çok allomorfu vardır. Bölge ağızlarında
kullanılan bu zarf-fiil ekinin varyantları, aynı zamanda ölçünlü dil ve Anadolu
ve Trakya ağızlarının geneliyle karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Hem yapısal
hem de anlamsal olarak farklı kullanımları ihtiva eden bu yapılar bölge
ağızlarının zenginliği hakkında ipuçları vermesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Zarf-fiil, Ağız, İskeçe ve Gümülcine

Kaynakça

• Ağca, F. (2007). Eski Türkçe (-A/I/-y)U ünlü zarf- fiil eklerinin farklı bir işlevi üzerine. Türkbilig, 13, 3-17.
• Ağca, F. (2010). Budist Türk çevresi metinlerinde olumsuzluk ve yokluk şekilleri. Ankara: Türk Kültürü Enstitüsü Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Başdaş, C. (2014). Türkiye Türkçesi ağızlarında -ka/-kana zarf-fiil şekilleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal Of International Social Research), 7(33). 28-34.
• Bayraktar, F. S. (2013). Trakya ve Rumeli Türkçesi ağızlarında iken zarf fiilinin işlevleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(4), 69-83.
• Demir, N. (1999). Şalpazarı, Giresun ve Ordu yöresi ağızlarında kullanılan zarf-fiil ekleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 8, 313-334.
• Denny, J. (1941). Türk dili grameri. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Durgunay, B. (2016). Karahanlı Türkçesinde -ken zarf fiil ekinin kullanım alanına katkılar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 565-576.
• Eraslan, K. (1980). Eski Türkçe'de isim-fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, M. (1980). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ergin, M. (1998). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin grameri (çev. Mehmet Akalın). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2008). Doğu Trakya ağızlarının şekil bilgisini belirleyen temel özellikler. Turkish Studies (Türkiye Dışındaki Türkler Dosyası), International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(3), 402-470.
• Hacıolova, K. A. (1970). Türkçede iken’in durumu ve fonksiyonu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XVIII, 1-8.
• Hünerli, B. (2012). Oğuz grubu Türk lehçelerinde zarf-fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarında kullanılan bazı zarf-fiil ekleri. Türk Kültürü Araştırmaları Prof. Dr. Zeynep Korkmaz’a Armağan, 1994, Ankara, XXXII/1-2, 216-219.
• Karahan, L. (2011). Zarf-fiil eklerinde genişleme eğilimi ve –Sa(R) ekinin yapısı. Türk dili üzerine incelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kononov, A. N. (1980). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka. Multilingual, İstanbul.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Özden, M. (2016). Batı-Trakya Gümülcine ağız incelemesi (ses ve şekil bilgisi- metinler- söz varlığı). Trakya Üniversitesi Yayınları. Yayın No:180.
• Pokrovskaya, L.A. (1978). Sintaksis Gagauuzskogo Yazıka. Nauka, Moskva.
• Şimşek, A. (2017). İskeçe ili ağızları (inceleme-metinler-dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tabaklar, Ö. (1994). Türkmencenin morfolojisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (2003). Türk dilleri giriş. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat.
• Telitsin, N. N. (1987). K Harakteristike Deyepriçastiy v Drevneuygurskom Yazıke. Sovetskaya Tyurkologiya, No:6, Noyabr’- Dekabr’, Baku.
• Vural, H. (2007). -ken eki ve bir terim önerisi: zarflayan. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı, V, Ankara, Lazer Ofset, 2287-2291.
• Yüce, N. (1973). Gerundien im Türkischen. eine morphologische und syntaktische untersuchung, mainz.