AŞKIN ON DOKUZ HÂLİ: ANADOLU MASALLARINDA “ÂŞIK OLMA” MOTİFİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 3, 1839 - 1865, 15.09.2018

Sagıp Atlı

Öz

Masal,
toplumun sözlü kültürü, inanç yapısı ve gelenekleri gibi farklı konularda bilgi
içeren bir türdür. Bu yönüyle masallar üzerinde hem metin hem de bağlam
merkezli kuramlara bağlı olarak çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda
masallardaki âşık olma motifinin birkaç başlıkta ele alındığı görülmektedir.
Yapılan okumalar neticesinde bu motifin daha farklı şekillerde Anadolu
masallarında yer aldığı tespit edilmiş ve bu konu üzerinde metin tahlili
yöntemiyle çalışma yapılma gereği duyulmuştur. Bu çalışmada, Anadolu’dan
derlenmiş masallardaki âşık olma motifinin kaç farklı şekilde ele alındığı
tespit edilerek bunların örnekleriyle birlikte ortaya konulması amaçlanmıştır.
Onun için Anadolu’nun 21 farklı yöresinden derlenen 1234 masal taranmıştır.
Tarama sonucunda bu masallardaki âşık olma motifinin on dokuz şekli tespit
edilmiştir. Makalede ilk önce masallardaki aşk ve âşık olma motifi hakkında
genel bilgi verilmiş, sonra tespit edilen âşık olma motifleri örnekleriyle
birlikte açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Masal, tarihî-coğrafi Fin metodu, motif, âşık olma motifi, Anadolu

Kaynakça

• Abalı, N. (2009). Türk halk hikâyelerinde ‘ilk görüşte aşk motifi’, ensest yasağı ve egzogami. Millî Folklor, 21 (83), 97-102.
• Akyol, E. (2010). Muğla masalları metin-inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alay, O. (2005). Bingöl masalları (inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arvas, A. (2012). Kitab-ı Dedem Korkut ve Kıpçak sahası destan geleneği. Ankara: Hâkim Yayınları.
• Arvas, A. (2013). Motif”in folklorik eserlerdeki kullanımı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 10(3), 214-223.
• Atlı, S. (2011). Kastamonu masalları (araştırma-inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, H. (2012). Iğdır masalları (inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başgöz, İ. (1986). Türk halk hikâyelerinde düş motifi zinciri. Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, 24-38.
• Bekdik, M. (2014). Ereğli masalları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozlak, Ü. G. (2007). Erdemli masalları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cemiloğlu, M. (1997). Azerbaycan ve Anadolu halk hikâyelerinde kahramanların âşık olması ile ilgili motifler ve bunların yapısı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 3, 62-91.
• Christiansen, A. (1925). Motif et theme. Helsinki.
• Çelik, N. (2016). Mesnevi ve halk hikâyelerinin yapı (zaman-mekân-kişi) ve motif açısından mukayesesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 108-114.
• Çetindaş, D. (2015). Resme âşık olma motifinin modern türk romanındaki dönüşüm ve izleri. International Journal of Language Academy, 3(2), Summer, 124-141.
• Dalğar, E. (2010). Bucak masalları üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirtaş, S. (2006). Sütçüler masalları üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, A. (2006). Adıyaman yöresi masalları üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğramacıoğlu, H. (2002). Kilis masalları derleme ve inceleme. Gaziantep: Kilis Kültür Derneği Yayınları.
• Ergun, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, P. (2010). Türk kültüründe ‘kavaktan inen gelin’ motifi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(23), 186-195.
• Ergül, A. (1999). Binbir Gece Masalları’nda âşık kadın tipi: Aziz ve azize masalı. Millî Folklor, 11(41), 36-46.
• Göde, B. (2011). Amasya masalları (araştırma-inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göde, H. A. (2010). Yalvaç masalları. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Günay, U. (1975). Elâzığ masalları (inceleme). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Günay, U. (2008). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kara, Ç. (2014). Halk hikâyelerinde aşkın antropolojik betimlemesi. Folklor/Edebiyat, 20(80), 53-84.
• Kara, Ö. (2007). Tarsus masalları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2006). Balıkesir masallarında motif ve tip araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Luthı, M. (1962). Märchen, Stuttgart.
• Mimir, D. (2012). Ahmedî’nin ‘Cemşîd u Hurşîd‛ mesnevîsinin sosyal zemini. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 47, 147-176.
• Oğuz, M. Ö., Ekici, M. vd. (2010). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özçelik, M. (2004). Afyonkarahisar masalları araştırma-inceleme-metin. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2007). Masal araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (1975). Erzurum halk masalları üzerine araştırmalar. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayını.
• Thompson, S. (1951). The folktale, New York.
• Thompson, S. (1956). Motif-index of folk-literature. Volume 2, Indiana: Indiana University Press.
• Thompson, S. (1956). Motif-index of folk-literature. Volume 3, Indiana: Indiana University Press.
• Thompson, S. (1957). Motif-index of folk-literature. Volume 5, Indiana: Indiana University Press.
• Tunç, T. (2008). Manisa masalları üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkan, K. (2008). Türk masallarında kahramanın ve şamanın don değiştirmesi arasındaki benzerlikler. Türkbilig, 15, 136-154.