TÜRKÇENİN SÖZ VARLIĞINDA “KILIÇ”

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 4, 2154 - 2188, 15.12.2018

Mihrican Çolak

Öz

Bir
ulusun diliyle kültürü arasında sıkı bir bağ vardır. Toplumların kültürlerine
ait unsurlar dillerine, söz varlıklarına yansır. Bundan dolayı bir dilde
bulunan kavramlar, sözcükler, atasözleri, deyimler ve çeşitli anlatım kalıpları
incelendiğinde o toplumun kültürüyle ilgili bilgiler ortaya çıkar. Bu çalışmada
“kılıç” sözcüğü ele alınarak sözcüğün öncelikle kültürümüzdeki ve sonrasında söz
varlığımızdaki yeri ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Yapılan bu çalışmayla
kılıcın, Türklerin yaşamında çok önemli bir yere sahip olmasının ve Türkler
için sadece bir savaş aleti olmayıp onlar için gücü, adaleti, dostluğu, gençliği,
hâkimiyeti, cesareti, yiğitliği, yaşamı ve ölümü simgelemesinin yanı sıra kültür
ile dil arasındaki ilişkinin ne derece güçlü olduğu açıkça görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, Türk dili, kılıç, söz varlığı, atasözü, deyim

Kaynakça

• Aksan, D. (2004). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1993a). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1 atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1993b). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2 deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Alay, O. (2005). Bingöl masalları (inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Alptekin, A. B. (2009). Osmaniye örneğinden hareketle Batı Türkleri (Azerbaycan-Türkiye) destan ve hikâyelerinde ant(yemin)lar. Millî Folklor, 21, 84, 23-33.
• Alyılmaz, C. (2004). İpek Yolu ve Orhun Yazıtları. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 24, s. 181-192.
• And, M. (2007). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• And, M. (2011). 16. yüzyılda İstanbul kent-saray-günlük yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Arat, R, R. (2007). Kutadgu Bilig. Ankara: TDK Yayınları.
• Arslan, M., UYSAL, N. (2011). Adıyaman Besni ilçesi İncearaplar Köyü’ndeki mezar taşları. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, l, 25, 15-49.
• Atalay, B. (Çev.) (2006). Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk I-II-II-IV. Ankara: TDK Yayınları.
• Avşar, B. Z. (2012). Biat’tan Yemin’e… kamusal sorumluluk üstlenenlerin ve temsilcilerinin and içmesi. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (10), 15-61.
• Ayverdi, İ. (2008). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Bayat, F. (2009). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Baytop, T. (2007). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Berkli, Y. (2007). Mezar taşlarında görülen kılıç, Hançer, Ok-Yay ve Bayrak Motiflerinin Sembolik Anlamları. EKEV Akademi Dergisi, 11 (31), 67-80.
• Beyzadeoğlu, S. (2003). Şinasi durûb-ı emsâl-i Osmaniye. İstanbul: MEB Yayınları.
• Bikkul, A. U. (1962). Topkapı Sarayı Müzesindeki Türk kılıçları üzerinde bir inceleme. Türk Etnografya Dergisi. 4, 20-28.
• Bozkurt, N. (2002). “Kılıç”. TDV İslam ansiklopedisi, C.25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 405-408.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II (2009). Ankara: TDK Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları
• Çeribaş, M. (2007). Türklerde demirciler ve şamanlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 42, 1-10.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Derleme Sözlüğü VIII (1993). Ankara: TDK Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Elçin, Ş. (1989). Türk bilmeceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eralp, T. N. (1993). Tarih boyunca Türk toplumunda silâh kavramı ve osmanlı imparatorluğunda kullanılan silâhlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Eralp, T. N. (1998). Eyüpsultan ve Osmanlı hükümdarlarının kılıç kuşanma törenleri taklid-i seyf. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu II Tebliğler. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ergin, M. (2002). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı II, indeks-gramer. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı -1. Ankara: TDK Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eyüboğlu, İ. Z. (2004). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Gökalp, Z. (2013). Türk medeniyeti tarihi. İstanbul: Hiperlink. (e-book)
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (1995). Türkçe yer adları kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları.
• Güney, E. C. (1971). Folklor ve halk edebiyatı özellikleri, sözlü gelenekleri ve yazılı örnekleri. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (1948) Eski Türklerde ve folklorda “ant”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6(4), 279-290.
• İslâm Ansiklopedisi: http://www.islamansiklopedisi.info/
• İyiyol, F. (2014). Mevlevî Gülbankları ve Mevlevî Gülbanklarının işlevsel açıdan tahlili. Turkish Studies, 9(6), 583-600.
• Kadıoğlu, İ. (2011). Kılıç kalem münâzarası. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi (Prof. Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı), 9(2), 161-180.
• Kafesoğlu, İ. (2000). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Karahan, L. (2014). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü, Açıklamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü. (E-kitap)
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, B. A. (2011). Atasözleri ve deyimlerin Dîvân şiirinde kullanımı ile dîvânların bu söz varlıklarımız bakımından önemi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, 11-54.
• Kişi Adları Sözlüğü. (http://tdk.org.tr/TR/Genel/AdArama.aspx?)
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• Mermer, Ahmet (1991). Mezâkî hayatı, edebî kişiliği ve divanı’nın tenkidli metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Metin, R. (2013). XVI. yüzyılın ikinci yarısında bozok sancağında kullanılan erkek şahıs isimleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 543-560.
• Ocak, A. Y. (2015). Alevî ve Bektaşî inançlarının islâm öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• Ögel, B. (1948). Türk kılıcının menşe ve tekâmülü hakkında. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6(5), 431-460.
• Ölmez, M. (2017). Köktürkçe ve eski Uygurca dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Özbek, E. (2009). Türkülerin dili. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özcan, A. (2002). Kılıç alayı. TDV İslam Ansiklopedisi, C.2. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 408-410.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresden nüshası- metin, dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Özdemir, S. (2009). Bektaşi Velâyetnâmelerinde maddi kültür. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Reyhan, C. (2008). İlim-Kılıç-Kalem: Osmanlı kamu personeli rejiminde üçlü işlevsel ayrışma. Belleten, LXXII, 263, 95-120.
• Roux, J. P. (2004). Türklerin tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sevinç, B. (2013). Yiğit ve silahlı adam diyalektiğinde kılıç imgesi. Turkish Studies. 8/6, 619-639.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı yer adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• https://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/osmanli_yer_adlari.pdf
• Sümer, F. (1999). Türk devletleri tarihinde şahıs adları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Şahin, K. Ş. (2015). Gazavâtnâmelerde edebî savaş tasvirleri. TÜBAR, 37, 235-268.
• Şen, S. (2008). Eski Türklerde maden işçiliğine bir bakış. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (3), 162-172.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı edebiyatında felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları, 90, 131-180.
• Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı şiiri kılavuzu, 1. İstanbul: OSEDAM Yay.
• Taneri, A. (1995). Türk tarihinde eman kurumu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 17 (28), 166-172.
• Tanrıbuyurdu, G. (2012). Klâsik Türk şiirinde “Kılıç Duası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9, 139-166.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018). Cebrî mihr ü mâh (inceleme-metin). İstanbul: Kriter Yay.
• Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle divan şiirinde deyimler. Ankara: Akçağ Yay.
• Tarama Sözlüğü IV K-N (2009). Ankara: TDK Yay.
• Taşkın, İ. (2014). 545 numaralı deftere göre Maarra’da tımar düzeni. Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 1-10.
• Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yay.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yay.
• Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü (http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas)
• Uğur Çerikan, F. (2014). Türk kültüründe demir. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Useev, N. (2015). Yenisey Yazıtlarındaki erkek kişi adlarında geçen kelimelere göre eski türk erkeği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/1, 25-38.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2008). Osmanlılarda askerî teşkilât. Osmanlı Tarihi, 1, 507-518, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ünal, M. (2000). Hiung-nu Türklerinde kılıç kurbanı töreni. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 158, 17-19.