TÜRKÇEDE SENİ / SİZİ SESLENME SÖZLERİ VE TÜRKÇEDE SESLENME (VOKATİF) DURUMUNA TARİHSEL BİR BAKIŞ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 726 - 742, 15.06.2019

Muna Yüceol Özezen

Öz

Bu
çalışmada Türkçede seslenme durumu konusu, Türkiye Türkçesindeki seni/sizi
seslenme sözleri bağlamında ve art zamanlı olarak ele alınmıştır. Öncelikle,
Türkçede en eski yazılı belgelerden bu yana seslenmenin genel olarak seslenme
ezgisiyle, ancak Eski Türkçede özellikle Uygurcada bazı biçim birimlerle de
işaretlendiği tespit edilmiştir. Bu işaretlemeler, a/e, +A veya aya
biçim birimlerinden birinin veya ikisinin aynı anda kullanılması biçimindedir. Acaba
Türkçe bunları kendi dinamikleriyle mi üretmiştir yoksa bunlar başka dillerden
mi kodlanmıştır? Bu bağlamda Türkiye Türkçesindeki seslenme işaretleyicisi
olarak seni/sizi sözleri dikkat çekicidir. Buradaki +i, iyelik
eki olmadığı gibi belirtme durum eki de olamaz. O hâlde, +i için şu
olasılıklar düşünülebilir: Bu biçim birim, Eski Türkçedeki +A’nın arkik
bir izi olabilir; Arapçadan kodlanan ä, äy veya äyǟ’nın veya
Farsça ey’in bir kalıntısı olabilir veya başka bir dilden kodlanmış
olabilir. Ayrıca seni/sizi, sırasıyla sen ey/siz ey’den değişimle
ortaya çıkmış olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, biçim bilgisi, söz dizimi, zamir, seslenme durumu, köken bilgisi

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1998). Ünlemlerin seslenmeleri kuvvetlendirici işlevleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10, 35-41.
• Ameka, F. (1992). Interjections: The universal yet neglected part of speech. Jornal of Pragmatics, 18, 101-108.
• Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Choi, H.-W. (2010). Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu-Tunguzcanın karşılaştırmalı ses ve biçim bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1971). Türkçede ‘v’ morfemi. Türkiyat Mecmuası, 16, 27-38.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford.
• Çörtü, M. M. (1999). Arapça dilbilgisi (sarf-nahv-edatlar). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Demirci, K. (2010). Teorik bir yaklaşımla zamirler (Ural ve Altay dillerindeki zamirlerin toplu listesi). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. (26. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2008). La enklitiği ve Türkçede bir “pekistirme enklitiği” teorisi. Dil Araştırmaları Dergisi, 2, 35-56.
• Erdal, M. (2004). A grammar of Old Turkic. Leiden: Brill.
• Erdem, M. (2005). Zamirler anlamlı kelimeler midir yoksa görevli kelimeler mi. Türk Dili, 641, 444-449.
• Ersoy, H. Y. (2015). Türk yazı dillerinde iyelik işaretleyicilerinin kiplik anlamları. Dil Araştırmaları, 17, 51-72.
• İler, A. (2013). Ağız alanlarında yükleme ve yönelme eklerinin birbiriyle değişme sebepleri üzerine yeni bir bakış. Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 633-646.
• Kara, F. (2017). ‘Bana seni gerek seni’ yapısı üzerine. Yûnus Emre Kitabı. Ankara: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 109-139.
• Mert, O. (2002). Kutadgu Bilig’de hâl kategorisi (Basılmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mert, O. (2009). Ötüken Uygur dönemi yazıtlarından Tes, Tariat, Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık.
• Ölmez, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki eski Türk yazıtları (Metin-Çeviri-Sözlük). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Özmen, M. (2010). Gerek, gerekmek ve gereklilik çekimleri üzerine. Türk Dili Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öztürk, M. (1988). Farsça Dilbilgisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sertkaya, O. F. (1996). Zamirlerde katmerli çekim. Uluslararası Türk Dil Kongresi 1992 (26 Eylül 1992-1 Ekim 1992), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 17-37.
• Tekin, Ş. (1992). Eski Türkçe. Türk Dünyası El Kitabı, C. II (Dil-Kültür-San’at), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 69-119.
• Yüceol Özezen, M. (2004). Türkiye Türkçesi günlük konuşma dilinde seslenme biçimleri üzerine gözlemler- genel sınıflandırma. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2265-2276.
• Yüceol Özezen, M. (2013). Türkiye Türkçesinde dilsel göndermeler üzerine birkaç tespit. Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 759-776.
• Yüceol Özezen, M. (2015). Türkçede sayı sözcüklerinin gönderme işlevleri: sayı zamirleri, International Journal of Linguistic Academy, 7, 44-55.
• Yoldaşev, A. A. (2012). Türk dillerinde sesleniş sözcükleri. (Çeviren: Bahar Güneş). Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, 441-446.