ZİYÂ PAŞA’NIN SİYASİ RAKİBİ BOSNALI MEHMET FÂZIL PAŞA’NIN EDEBÎ ŞAHSİYETİ VE DİVANI’NIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 805 - 832, 15.06.2019

Mehmet Akif Duman

Öz

Bosnalı Mehmet Fâzıl Paşa (1799-1882),
XIX. asır devlet adamı ve şairlerindendir. Gerek Bosna hakkındaki gerekse diğer
kişi ve mekânlara ilişkin yorumlarıyla tarihe kayıtlar düşmüştür. Hiç şüphesiz
Bosnalı Mehmet Fâzıl Paşa’nın devlet adamlığı şairliğine galebe çalar. Hatta
onun şairlik hünerini büyük oranda devlete ait hususiyetlere dahil ederek
kullandığını hatta bu sayede çeşitli makamlara getirildiğini yahut mevkisini
sağlamlaştırdığını söylemek yanlış olmaz. Muhtemelen bazı devlet adamlarında
karaktere baskın gelen hırs ve tarafını beyan etme tavrı Fâzıl Paşa’da da
kendini göstermiş ve Mevlevi kimliği ile çatışır şekilde Âlî Paşa’ya, dolayısı
ile iktidara olan yakınlığını göstermek istemiştir. Fâzıl Paşa Zafernâme’deki
ifadeye göre Ziyâ Paşa’yı eleştiren bir kıta ile İzmit mutasarrıfı olmuştur,
fakat Ziyâ Paşa’yı ne kadar öfkelendirdiğinin farkına daha sonra varacaktır.
Eleştirinin merkezinde Fâzıl Paşa’nın hususi tenkidinden ziyade bu kadar kolay
makam edinivermek vardır. Zira Ziyâ Paşa
köpek ve soytarı gibi ağır
hitaplarla karşılık verir. Fâzıl Paşa altta kalmaz, “Reddiye ve Tekzibiyye” ile
cevap verir.

Osmanlı
Devleti’nin batılılaşma adına mühim sancılar çektiği bir zamanın en mühim
tanıklarından olan Bosnalı Fâzıl Paşa’nın hayatı hakkında malumat, Ziyâ Paşa
ile olan rabıtası, sair eserlerinin nitelikleri ve nihayetinde Divan’ının ana
hatları ile tetkiki ilgili araştırmalara da faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bosnalı Mehmet Fâzıl Paşa, Ziyâ Paşa, Divan Edebiyatı, Zafernâme

Kaynakça

• Apaydın, M. (2001). Türk hiciv edebiyatında Ziyâ Paşa. Ankara.
• Bilgegil, M. K. (1979). Ziyâ Paşa üzerinde bir araştırma. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Budak, A. (2013). Ziyâ Paşa’nın ironi ve parodi şaheseri Zafernâme (Çağdaş kuramlarla bir satir analizi). İstanbul.
• Djurdjev, B. (1992). Bosna-Hersek. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/bosna-hersek .
• Duman, M. Â. (2005). Fâzıl divanı (Transkripsiyonlu metin- inceleme). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durukan, H. (2003). Aliya yüreklerde yaşayacak. Yeni Şafak, 25 Ekim 2003 Cumartesi.
• Ebuzziyâ Tevfik (2006). Yeni Osmanlılar. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• İnal, İ. M. K. (1988). Son asır Türk şairleri 1. cilt. İstanbul: Dergâh Yay.
• Kolcu, H. (1988). Zafernâme’ye reddiye ve tekzibiyye. Türk Dünyası Araştırmaları, 54, s. 169-177.
• ________. (1992). Bosnalı bir şâir Mehmet Fâzıl Paşa. Yedi İklim, Sayı.32, Kasım 1992.
• ________. (1998). Ziyâ Paşa’nın Zafernâme’sine reddiye ve tekzibiyye. İstanbul: Can yay.
• Köprülü, M. F. (1986). Türk edebiyatı tarihinde usul. Edebiyat Araştırmaları, Ankara: T.T.K. Basımevi.
• Kurnaz, C. ve Çeltik, H. (2000). Osmanlı dönemi Kırım edebiyatı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Nazım Paşa. (1932). Bir devrin tarihi. Cumhuriyet, 20 Kânunısânî 1932,7 numaralı tefrika.
• Okay, O. (2005). Batılılaşma devri Türk edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yay.
• Öztürk, M. (2008). TDV İslâm ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/rubai#1
• Pala, İ. (2003). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: L&M yay.
• Tanpınar, A. H. (1967). 19. asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul, s.279-321.
• Tarlan, A. N. (1963). Necâtî Beg divanı. İstanbul: MEB yay.
• __________. (1981a). Metinler Şerhine Dâir. Edebiyat Meseleleri. İstanbul.
• __________. (1981b). Edebiyat Tarihi Hakkında. Edebiyat Meseleleri. İstanbul.
• Tukin, C. (1996). Girit. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/girit
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1980). İstanbul: Dergâh Yay.
• Ziyâ Paşa (1869/1975). Zafernâme (Haz. Fikret Şahoğlu). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.