TÜRKÇE DERS KİTABINDAKİ METİNLERİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME ÖLÇÜTLERİNİ KARŞILAMASI ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 983 - 1006, 15.06.2019

Hatice Demir Özlem Baş

Öz

Bu
araştırmada ilkokul 4. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerde, eleştirel
düşünme ölçütlerine ilişkin örneklere yer verilip verilmediğinin tespit
edilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle, araştırmada nitel yaklaşım olarak durum
çalışması kullanılmıştır. Araştırmanın veri kaynağını Milli Eğitim Bakanlığı
Talim ve Terbiye Kurulunun 26.12.2012 tarih ve 225 sayılı kararı ile 2013-2014
öğretim yılından başlayarak beş yıl süreyle ders kitabı olarak kabul edilen ve
ilkokulların 4. sınıflarında 2017-2018 öğretim yılında okutulan Doku
Yayınlarının 4. sınıf Türkçe kitabı oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde,
araştırma deseni çerçevesinde tabakalı amaçlı örnekleme yoluna gidilmiştir.
Verilerin analizinde ise betimsel analiz yaklaşımı kullanılmıştır. Bu
doğrultuda eleştirel düşünme ölçütleri kategoriler olarak ele alınmış, bu
kategorileri açıklayıcı kodlar geliştirilmiştir. Araştırmanın sonucunda,
incelenen ders kitabının temalarından seçilen metinlerde, eleştirel düşünme
ölçütlerine ilişkin genel olarak açıklık, önem/alaka ve derinlik/genişlik
ölçütleri ile ilgili örneklere yer verildiği buna karşın doğruluk, yeterlilik
ve kesinlik ölçütlerine ilişkin örneklere ise kısmen yer verildiği tespit
edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Düşünme, eleştirel düşünme, eleştirel düşünme ölçütleri, metin, ders kitabı

Kaynakça

• Ay, Ş. (2006). Eleştirel düşünme gücü ile eleştirel düşünmeye yönelik tutumlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. Çağdaş Eğitim Dergisi, 336, 25-31.
• Aybek, B. (2007). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16/2, 43-60.
• Aydın Gönül, D. (2016). Türkçe ders kitaplarındaki yazınsal metinleri okuma anlama etkinliklerinin eleştirel okuma ölçütlerini karşılama yeterliliği. (8. Sınıf örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aytekin, Y. (2007). İlköğretim birinci kademede 4. ve 5. Sınıf Türkçe ders kitaplarının ilköğretim kurumları Türkçe öğretiminin amaçlarına uygunluğunun incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başoğlu, N. (2010). İlköğretim ikinci kademe Türkçe kitaplarında yer alan metinlerin eleştirel düşünme eğitimine uygunluğu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi.
• Beyer, B. K. (1988). Developing a scope and sequence for thinking skills instruction [Düşünce becerileri eğitimi için bir kapsam ve dizin geliştirme]. Educational Leadership, 7, 26-30.
• Büyükarsalan, Z. (2011). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metin etkinliklerinin eleştirel düşünme becerileriyle örtüşme düzeyi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Canlı, S. (2014). Türkçe ders kitaplarına seçilecek metinlerin niteliği üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Chance, P. (1986). Thinking in the classroom: A survey of programs [Sınıfta düşünme: Programlara ilişkin bir araştırma]. New York. Teacher College, Columbia University.
• Cüceloğlu, D. (1993). İyi düşün doğru karar ver. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Çobanoğlu, D. (2014). 6. Sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan Nasreddin Hoca fıkralarının eleştirel okuma yöntemi ile işlenmesi ve fıkralardaki insan karakterine ait özelliklerin öğretilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ertürk, S. (1986). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları.
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel düşünme ve eleştirel düşünme öğretimine dair bazı yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 57-74.
• Gürkaynak, İ., Üstel, F. ve Gülgöz, S. (2008). Eleştirel düşünme. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
• Halpern, D. F. (1996). Thought and knowledge: An introduction to critical thinking. (3rd ed.). [Düşünce ve bilgi: Eleştirel düşünmeye giriş.] (3. baskı). N. J.: Erlbaum.Kaplan Sayı, A. ve Tahtabaş, M. (2014). Eleştirel düşünme becerileri okulu kitapçığı. 14 Kasım 2016 tarihinde http://cocukuniversitesi.aydin.edu.tr/belgeler/elestirel.pdf adresinden erişildi.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kazancı, O. (1989a). Eğitimde Ne Düşünmek mi Nasıl Düşünmek mi?. Çağdaş Eğitim Dergisi. 14, 145:19-24.
• Kazancı, O. (1989b). Eğitimde eleştirici düşünme ve öğretimi. İstanbul: Kazancı Kitap AŞ.
• MEB (2004). Öğretim programlarının temel yaklaşımı. Tebliğler Dergisi, 2563, 723-739.
• Nosich, M. G. (2012). Eleştirel düşünme ve disiplinlerarası eleştirel düşünme rehberi. (Çev.: B. Aybek). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Özden, Y. (2000). Öğrenme ve öğretme, Ankara: Pegem-A Yayıncılık.
• Özdere, Ö. (2011). İlköğretim birinci kademe Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metinlerde düşünme becerilerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü..
• Parlakyıldız, H. (1999). İlkokulların dördüncü beşinci sınıflarında Türkçe ders kitaplarındaki çocuk edebiyatı metinleri üzerine bir inceleme (1948-1968 Programlarına Göre).Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paul, R.ve Elder, L. (2008). Minik eleştirel düşünme kılavuzu: kavramlar ve araçlar. 14 Kasım 2016 tarihinde http://criticalthinking.org/resources/international/Turkish.cfm adresinden erişildi.
• Presseisen, B. Z. (1985). Thinking skills: Meanings, models, materials [Düşünme becerileri: Anlamlar, modeller, materyaller]. A. Costa (Ed.), Developing Minds (s. 43-48). Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.
• Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193-200.
• Şahin, A. E. (2009). Eğitimle ilgili temel kavramlar. V. Sönmez (Yay. Haz.), Eğitim Bilimine Giriş içinde (ss. 1-24). Ankara: Anı Yayıncılık.
• TDK (Türk Dil Kurumu) (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünsal, Y. ve Güneş, B. (2002). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 4. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22/3, 107-120.
• Üstünoğlu, E. (2006). Üst düzey düşünme becerilerini geliştirmede bilişsel soruların rolü. Çağdaş Eğitim Dergisi, 331, 17-24.
• Vural, R. A. ve Kutlu, O. (2004). Eleştirel düşünme: ölçme araçlarının incelenmesi ve bir güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2).
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.