CODEX CUMANICUS’TA BULUNAN MENTAL FİİLLERİN GÜNÜMÜZ ANADOLU AĞIZLARINDAKİ KULLANIMLARI ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 1276 - 1292, 03.10.2019

Ergün Acar

Öz

Dil
ile onu yazılı ve sözlü olarak kullanan toplumun hayatı ve düşünce sistemi
arasında doğrudan bir ilişki olduğu bilinen bir gerçektir. Milletlerin sosyal
hayatı ve düşünce sistemi birbiriyle paralel olarak ilerleyen iki kavram olarak
görünmektedir. Dil ve zihnin ilişkisinden yola çıkarak, kelimelerin beyinde
oluşumu araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Dilin mental süreci farklı
aşamalardan meydana gelmektedir. Bu sürecin ilk aşaması algılamadır. İnsan
çevresindeki olayları duyularıyla algılayarak beyne gönderir. İkinci aşamada
ise alınan bilgiler ile beyinde olan bilgiler anlamlandırmayı ve yorumlamayı
gerçekleştirir. Son olarak, birey bu bilgilerden hareketle kendi düşüncelerini
ve duygularını dile aktarır. Bu süreç zihin ve dil arasındaki doğrudan ilişkiyi
çok açık bir şekilde göstermektedir. Türkçenin dönemsel kullanımlarının
günümüzde ne şekilde yaşadığı dilbilimciler tarafından her zaman merak konusu
olmuştur. Yapılan bu çalışmayla Codex
Cumanicus isimli eserden hareketle hem Türkçenin önemli bir sahası olan
Kuman-Kıpçak sahasında kullanılan mental fiiller ortaya çıkarılmış hem de bu
dönem Türkçesinde kullanılan mental fiillerin günümüz Anadolu ağızlarındaki
durumu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mental fiil, Codex Cumanicus, Anadolu ağızları, Kuman-Kıpçak sahası, dil ve zihin

Kaynakça

• Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde biçimbirimler. İstanbul: Papatya Yayınları.
• Argunşah, M. (2014). Orthography of vowels in Codex Cumanicus I: Unrounded Vowels / Codex Cumanicus’ta ünlülerin imlası I: düz ünlüler. (Ed. Öztürk Emiroğlu, Marzena Godzinska, Filip Majkowski), Discussions on Turkology, Questions and Developments of Modern Turkology Studies, 12-14 September 2012,Warsaw, 634-645.
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Atabay, N. vd. (2003). Sözcük türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bodrogligeti, A. (1971). The Persian vocabulary of the Codex Cumanicus.Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Chomsky, N. (2001). Dil ve zihin. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Çağatay, S. (1943). Codex Cumanicus sözlüğünün basılışı dolayısiyle. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2(1), s. 759-772.
• Darabadi, M. D. (2018). Nehcü’l Feradis’te mental fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 85-86.
• Deny J. (1941). Türk dili grameri (Osmanlı Lehçesi). (Tercüme: A.U. Elöve). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Drimba, V. (2000). Codex Cumanicus: édition diplomatique avec fac-similés. Bucarest: Editura Enciclopediča.
• Eker, S. (2002). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erdem, M. (2009). Modern Oğuz Türkçesi söz varlığı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (1992). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gabain, A. (1959). Die sprache des Codex Cumanicus. Philologiae Turcicae Fundamenta I, Wiesbaden, s. 46-73. Çeviri: Mehmet Akalın (1988): Codex Cumanicus’un Dili, Tarihî Türk Şiveleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 67-109.
• Golden, P. (1992). The Codex Cumanicus. Central Asian monuments, (Ed. H. B. Paksoy), İstanbul: Isis Press.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk dilinde fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kalkan, N. (2016). Başkurt Türkçesinde mental fiiller. Actual Problems of Turkic Studies, 177-186.
• Kamchybekova, K. (2011). Kırgız Türkçesinde duyu fiilleri. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 87-102.
• Karahan, A. (2013). Codex Cumanıcus’ta hayvan adları. Turkish Studies, 8(1), 1839-1865.
• Karaşlar, M. S. (2012). Codex Cumanicus’ta eylem. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Martinet, A. (1985). İşlevsel genel dilbilim. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Özden, M. (2019). Codex Cumanıcus’ta bulunan hayvan adlarının günümüz anadolu ağızlarındaki izleri. Asos Journal, 7(87), 81-96.
• Subaşı, Ö. (2012). Codex Cumanicus ile Kırgız Türkçesinin söz varlığı bakımından karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, S. (2012). Mental fiil kavramı ve Türkmen Türkçesinde mental fiiller. Uluslararası Teke Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4), s. 45-62.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Derleme sözlüğü C.I-XII. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1963-1977). Tarama sözlüğü C.I-VIII. Ankara: TDK Yayınları.
• Ünal, O. (2010). Kodeks Kumanikus 1A-55A (giriş-metin-dizin).Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik harfli metinlerde mental fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51.
• Yaylagül, Ö. (2011). Türkiye Türkçesindeki duygu fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(4), 100-111.