TUVA TÜRKÇESİNDE BULUNAN GIRTLAKSI (FARİNGAL) ÜNLÜLERİN FONEMİK ÖZELLİĞİ HAKKINDA

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 1467 - 1478, 03.10.2019

Gamze Yıldırım

Öz

Tuva
Türkçesindeki gırtlaksı (yutaklanan-faringal) ünlülerle ilgili genel kanaat,
söz konusu ünlülerin birincil kısa ünlülerden geliştiği yönündedir; ancak 900’ü
aşkın sözcükte yaptığımız tarama sonucunda 10 sözcükte, gırtlaksı ünlülerin Ana
Türkçede bulunan birincil uzun ünlülerden geliştiği görülmektedir. Bu durum şu
şekilde formülleştirilebilir: *V̅
> v’ / *V > v’. Her iki durumda da Tuva Türkçesinin karakteristik
seslerinden olan gırtlaksı ünlüler, iki farklı ses birimin (fonem) alt ses
birimleri (alofon) durumundadır. Biz bu çalışmada, hem Tuva Türkçesinde
gırtlaksılaşan birincil uzun ünlülerin karşılaştırmalı bir listesini sunmaya
hem de söz konusu ünlüleri fonemik açıdan değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Tuva Türkçesi, gırtlaksı ünlüler, Ana Türkçe, fonem

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III- indeks. İstanbul: TKAE Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2000). Tuva Türkçesinde gırtlaksı ünlüler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 10, s. 543-547.
• Arıkoğlu, E. (2007). Tuva Türkçesi. (ed. Ahmet Bican Ercilasun), Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yay., s. 1151-1128.
• Ata, A. (1998). Nehcü’l Ferâdîs, dizin- sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (2006). Divanü Lûgati’t Türk IV (Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
• Battal, A. (1997). İbni- Mühennâ Lûgati. Ankara: TDK. Yayınları.
• Bayram, B. (2007). Çuvaş Türkçesi- Türkiye Türkçesi sözlük. Konya: Tablet Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Doerfer, G. ve Tezcan, S. (1980). Wörterbuch des chaladsch (dialekt von charrab). Budapest: Akadémıaı Kıadó.
• Gaydarci, G. A. vd. (1991). Gagauz Türkçesinin sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gürsoy Naskali, E. ve Duranlı, M. (1999). Altayca- Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Gürsoy Naskali, E. vd. (2007). Hakasça- Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Harrison, K. D. (2000). Topics ın the phonology and the morphology of tuvan. Ph. D. Dissertation, New Haven, Connecticut: Yale University.
• Harrison, K. D., Anderson D. S. Gregory, “Tuvan talking dictionary”, http://talkingdictionary.swarthmore.edu/tuvan/ (Erişim tarihi: 27.03.2019).
• İpek, B. (2016). Tuva Türkçesinde pekiştirme edatları, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 5(4), 1627-1650.
• Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü I- II (Komisyon) (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Koçoğlu (Gündoğdu), V. (2010). Tuva Türkçesindeki ünlü uzunluklarına dair. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(1), 73-80.
• Muzafarov, R. ve Muzafarov, N. (2018). Kırım Tatar Türkçesi-Türkiye Türkçesi- Rusça sözlük (çev. Nariman Seyityahya). Ankara: TDK Yayınları.
• Öner, M. (2015). Kazan- Tatar Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Serebrennikov, B. A. ve Gadjieva, N. Z. (1998). Türk yazı dillerinin karşılaştırmalı-tarihî grameri. Ankara: TDK. Yayınları.
• Starostin, S., Dybo, A. ve Mudrak, O. (2003). An etymological dictionary of altaic languages, (3 Vol.). Brill.
• Şçerbak, A. M. (1998). Türk lehçelerinin karşılaştırmalı ses bilgisi. Ankara: TDK. Yayınları.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay- Malkar Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, T. (2008). Orhon yazıtları. Ankara: TDK. Yayınları.
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Ankara: Simurg Yayınları.
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence- Türkçe sözlük. Ankara: Simurg Yay.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK. Yayınları.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız sözlüğü I-II. Ankara: TDK Yayınları.