TÜRKİYE’DE İLKÖĞRETİM OKULLARINDA COĞRAFYA ÖĞRETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 395 - 412, 15.03.2020

Mustafa Sağdıç

Öz

Bu araştırmanın amacı Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi’nde ilköğretim okullarında coğrafya öğretiminin yerini tarihsel bir bakış açısı ile değerlendirmektir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda geçmişten günümüze Tebliğler Dergileri ve Millî Eğitim Şûra kararları incelenmiştir. Betimsel analiz tekniği ile elde edilen bulgular ilgili literatür aracılığıyla tartışılmış ve coğrafyanın öğretimine ilişkin güncel sorunların çözümüne katkı sağlayabilmek adına çeşitli öneriler ortaya konulmuştur. Esasen Cumhuriyetin kuruluş döneminde ilkokul 4. sınıftan itibaren lise son sınıfa kadar coğrafya ayrı bir ders olarak okutulmuştur. 1960’lı yıllardan itibaren Amerikan Sosyal Bilgiler hareketinin de etkisiyle ilk olarak temel eğitimde Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi dersleri Sosyal Bilgiler dersi olarak tek bir ders haline getirilmiştir. 1970’li yıllarda bu birleştirme ortaokullarda da gerçekleştirilmiştir. 1980 Askeri Darbesi’nin ardından ortaokullarda Sosyal Bilgiler dersi kaldırılarak yerine Millî Coğrafya, Millî Tarih ve Vatandaşlık Bilgisi dersleri programa konulmuştur. 1998’de ilkokul ve ortaokullar, ilköğretim okulu olarak birleştirilmiş ve 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitime geçiş sürecinde Millî Coğrafya ve Millî Tarih dersleri öğretim programlarından kaldırılarak, 4. sınıftan 7. sınıfa kadar okutulacak Sosyal Bilgiler dersi programa tekrar konulmuştur. 2005 yılında tüm eğitim kurumlarında yapılandırmacı yaklaşıma kuvvetli bir vurgu yapılarak ilköğretim ve ortaöğretim programları yenilenmiştir. Dolayısıyla yeni oluşturulan Sosyal Bilgiler programında disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmiş ve bu kapsamda yeni öğrenme alanları oluşturulmuştur. 2018 yılında Türkiye’de ilkokul ve ortaokullarda okutulan Sosyal Bilgiler dersleri Bilim ve Toplum, Kültür ve Miras, İnsanlar, Yerler ve Çevreler, Bilim, Teknoloji ve Toplum, Üretim, Dağıtım ve Tüketim, Etkin Vatandaşlık ve Küresel Bağlantılar olmak üzere 7 öğrenme alanı üzerine yapılandırılmıştır. Bu öğrenme alanlarına ilişkin kazanımların gerçekleştirilmesinde coğrafya önemli bir etkiye sahiptir. Ayrıca doğa ve toplum bilimleri arasında bir köprü özelliğine sahip coğrafyanın bütüncül yaklaşımından ilk ve orta öğretimdeki tüm öğretim programlarında ve coğrafya öğretiminin güncel sorunlarının çözümünde tarihsel deneyimden daha fazla yararlanılması için akademik çalışmaların artırılması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya öğretimi, İlköğretim, Türkiye, Tarihsel Gelişim

Kaynakça

• Aktaş, E. (2011). 12 Eylül 1980 Askeri darbesi ve tarih öğretimine etkileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baltacı, C. (1999). Osmanlı Devleti‟nde eğitim ve öğretim, Türkler. C.XI, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Baymur, A. F. (1937). Hayat bilgisi öğretimi. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Bilgili, A. S. (2009). Geçmişten günümüze sosyal bilimler ve Sosyal Bilgiler. Bilgili, A. S. (Ed.), Sosyal Bilgilerin Temelleri (2. Baskı) içinde ( 2-31). Ankara: Pegem Akademi.
• Binbaşıoğlu, C. (1995). Türkiye’de eğitim bilimleri tarihi (Araştırma- İnceleme Dizisi), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Bulut, İ. (2008). Yeni ilköğretim programlarında öngörülen öğrenci merkezli uygulamalara ilişkin öğretmen görüşleri (Diyarbakır ili örneği), Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 56, 521-546.
• Copeaux, E. (2016). Tarih ders kitaplarında (1931-1993) Türk tarih tezinden Türk-İslâm sentezine (Çev. Ali Berktay), 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çatak, M. (2015). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitim programlarının incelenmesi. EKEV Akademi Dergisi, 19(62), 69-94.
• Duran F. S. (1914). Çocuklar için coğrafya hikâyeleri, İstanbul: Şems Matbaası.
• Duran F. S. (1914). Coğrafyada ilk adım. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Duran F. S. (1915). Çocuklara coğrafya dersleri. İstanbul: Kanaat Matbaası.
• Duran F. S. (1915). Okullarda coğrafya öğretimi. İstanbul: Kanaat Matbaası.
• Duran F. S. (1916). Çocuklara coğrafya kıraatleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Erdoğan M., Kayır Ç.G., Kaplan H., Aşık Ünal Ü.Ö., Akbunar Ş. (2015). 2005 yılı ve sonrasında geliştirilen öğretim programları ile ilgili öğretmen görüşleri; 2005-2011 yılları arasında yapılan araştırmaların içerik analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(1), 171-196.
• Ergün, M. (1990). Türk eğitim sisteminin batılılaşmasını belirleyen dinamikler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 17, 453-457.
• Evans, R. W. (2004). The social studies wars- what should we teach the children. New York ve London: Teachers College Press.
• Forster, N. (1995). The analysis of company documentation. C. Cassell, G. Symon (Eds.): Qualitative Methods in Organizational Research: A Practical Guide. London: Sage Publications.
• Gündüz, M. (2016). Maariften eğitime. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• İzgi, C. (1997). Osmanlı medreselerinde ilim, tabii ilimler. Cilt II, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kan, Ç. (2010). ABD ve Türkiye’de sosyal bilgilerin tarihsel gelişimi. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 663-672.
• Keskin, Y. (2002). II. Meşrutiyet’ten günümüze kadar uygulanmış olan sosyal bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kozlu, C. (1994). Türkiye mucizesi için, vizyon arayışları ve Asya modelleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• National Center for Education Statistics (NCES) (2010). The nation’s report card: geography 2010. Washington, D.C.: Institute of Education Sciences, U.S. Department of Education, https://nces.ed.gov/nationsreportcard/pubs/main2010/2011467, Erişim Tarihi: 02.09.2018.
• Nurdoğan, A.M. (2016). Modernleşme Dönemi’nde Osmanlı’da ilköğretim. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Örs, H. (2007). İlköğretim okullarında 6. sınıf sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının program yönünden incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, C. ve Oltuoğlu, R. (2002). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve yazılı materyaller. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Perkins, N., E. Hazelton, J. Erickson ve W. Allan (2010). Place-based education and geographic ınformation systems: enhancing the spatial awareness of middle school students in maine. Journal of Geography, 109(5), 213-218.
• Sağdıç, M. (2018). Sosyal bilgiler öğretim programlarının disiplinler arası öğretim yaklaşımınına göre değerlendirilmesi. X. Uluslararası Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Kongresi, Ohri / Makedonya.
• Sağdıç, M. ve Demirkaya, H., (2014). Evaluation of interdisciplinary teaching approach in geography education. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(49), 386-410.
• Sayılı, A. (1960). The observatory in Islam and its place in the general history of the observatory. VII(38), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sayyid Maqbul Ahmad, (2019). Coğrafya, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV), Diyanet İslam ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/cografya (Erişim Tarihi: 11.06.2019.
• Smith, Anthony D. (1994). Millî kimlik, (Çev. Bahadır Sina Sener). (1.Baskı.). İstanbul: İletisim Yayınları.
• Sözen, E., Ada, S. (2018). 2005 ve 2018 4. sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programlarının (SBDÖP) karşılaştırılması. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 6(1), 53-71.
• T.C. Maarif Vekâleti (1924). İlk mekteplerin müfredat programı. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• T.C. Maarif Vekâleti (1926). İlk mekteplerin müfredat programı. İstanbul: Millî Matbaa.
• T.C. Maarif Vekâleti (1927). 1340 (1924) tarihli orta mektep ve lise müfredat programlarına zeyl. İstanbul: Devlet Matbaası.
• T.C. Maarif Vekâleti (1930). İlk mektep müfredat program. İstanbul: Devlet Matbaaları.
• T.C. Maarif Vekâleti (1931). Orta mektep müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaaları.
• T.C. Kültür Bakanlığı (1936). İlkokul programı. Devlet Basımevi: İstanbul.
• T.C. Kültür Bakanlığı (1938). Ortaokul programı. Devlet Basımevi: İstanbul.
• T.C. Maarif Vekilliği (1939). Tebliğler dergisi. Cilt 1, Ankara: Maarif Matbaası.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1948). İlkokul programı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1949). Ortaokul programı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1962). İlkokul programı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1968). İlkokul programı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1969). Tebliğler dergisi. 32 (1553).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1970). Ortaokul programı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1974). Tebliğler Dergisi IX. Şûra özel sayısı. 37 (1788), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1981). Tebliğler dergisi. 48 (2090).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1985). Tebliğler dergisi. 48 (2195).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1990). Tebliğler dergisi. 53 (2315).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1993). Tebliğler dergisi. 56 (2381).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1998). Tebliğler dergisi. 61 (2487).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1998a). Tebliğler dergisi. 61 (2484).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (1998b). Tebliğler dergisi. 61 (2492).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2005a). Tebliğler dergisi. 68 (2575).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2005b). İlköğretim 1-5 sınıf programları tanıtım el kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2010). Tebliğler dergisi. 73 (2637).
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2018). Sosyal bilgiler öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). http://ttkb.meb.gov.tr
• Tazebay, A. (2000). İlköğretim programları ve gelişmeler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Türk, İ. C. (2007). Osmanlı Devleti ilköğretim okulları coğrafya müfredat programları - coğrafya öğretim usullleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 201-212.
• Türkay, C. (1999). Osmanlı Türklerinde coğrafya. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Uttal, D. H., N. G. Meadow, E. Tipton, L. L. Hand, A. R. Alden, C. Warren ve N. S. Newcombe (2013). The malleability of spatial skills: A meta-analysis of training studies. Psychological Bulletin, 139(2), 352–402.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yalçın, A. (2016). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programlarının sosyal bilgiler öğretim yaklaşımlarına göre incelenmesi. Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya.
• Yeşiltepe, D.S. (2010). Osmanlı Dönemi’nde coğrafyanın müfredatta yer alması ve hazırlanan ilk ders kitapları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. ve Simşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• YÖK, (1998). T.C. Yükseköğretim kurulu başkanlığı eğitim fakültesi öğretmen yetiştirme lisans programları. Ankara.
• Yücel, H.A. (1994). Türkiye’de orta öğretim. Ankara: Millî Kütüphane Basımevi.
• Zarrillo, J.J. (2011). The past, present, and future of social studies teaching and learning (Ed.), An introduction to the social studies (1-24). Retrieved from.pdf. https://catalogue.pearsoned.co.uk
• Zürcher, E. J. (2001). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.