MARDİN’DEKİ ARTUKLU TÜRBELERİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 455 - 486, 15.03.2020

Zekai Erdal

Öz

Mardin, Türk-İslam sanatı ve mimarisinin anıt eserlerini barındıran nadir şehirlerden birisidir. Özellikle Artuklularla birlikte ön plana çıkan ve onlarla birlikte de var olmaya devam eden Mardin, eski dokusunu koruması açısından da önemli turizm merkezlerindendir.
Necmeddin İlgazi tarafından 1106’da Mardin merkezli kurulan Artuklular 1409 yılına kadar hüküm sürmüşlerdir. Mardin ve çevresinde önemli kültür varlıkları ortaya koymuşlardır. Tahta geçen Artuklu sultanları hayrat olarak cami, medrese, türbe gibi binalar yaptırmışlardır. Sultanlar ve yakınları ya bu yaptırdıkları yapıların içindeki bir mekâna veyahut sadece müstakil türbelere defnedilmişlerdir. Sultanların gömüldüğü mekânların bir kısmı günümüzde mevcut iken bir kısmı ise sadece arşivlerde anılmaktadır.
Bu çalışmada Mardin’i üç asır boyunca başkent yapan ve şehrin her tarafına Türk-İslam mührünü vuran Artuklu hanedan üyelerinin gömüldüğü türbeler ele alınmıştır. Mevcut olmayan yapılar çeşitli arşiv kayıtlarından tespit edilmiştir. Yanlış bilinen türbeler ise yeni belge ve bilgiler ışığında yeniden tanımlanmıştır. Mardin’deki Artuklu Sultanlarının gömüldüğü türbeler ilk defa bu çalışma ile bir araya getirilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Artuklular, Necmeddin İlgazi, türbe

Kaynakça

• BOA, Ev-d-13011.
• BOA,EV-d-24508.
• BOA, Ev-d-26251.
• BOA, Ev-d-14538.
• BOA, MF.MKT. 375 – 1.
• VGMA, Defter No: 159, Sayfa No: 220.
• 203 Nolu Mardin Şer’iyye Sicili.
• Abdüsselam Efendi. (2007). Mardin tarihi. İstanbul.
• Aksu, E. Y ve Çırak, A. A. (2018). Mardin tarihi kent dokusunda form değişimin incelenmesi, Türkiye kentsel morfoloji araştırma ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 725-739.
• Alptekin, C. (1991).Artuklular. DİA, C. III, İstanbul, 415-418.
• Altun, A. (1971). Mardin’de Türk devri mimarisi. İstanbul.
• Artuk, İ. (1944). Mardin artukoğulları tarihi. İstanbul.
• Beyazit, D. (2009). Le Décor architectural artuquide en pierre de Mardin placé dans son contexte régional: Contribution à l’histoire du déco r géométrique et végétal du Proche-Orient des XIIe - XVe siècles. C. I-II, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Paris: Panthéon- Sorbonne Üniversitesi.
• Boran, A. - Tüfekçioğlu, A. (2009). Eruh’ta Osmanlı dönemi eserleri. Ankara.
• Bulduk, A. (1999). Mardin tarihi. (Yay. Haz. Burhan Zengin). Ankara.
• __________ (2004). El-Cezîre’nin muhtasar tarihi. Elazığ.
• Gabriel, A. (2014). Şarki Türkiye’de arkeolojik geziler (Çev. İdil Çetin). Ankara.
• Göyünç, N. (1969). XVI. Yüzyılda Mardin sancağı. İstanbul.
• El-Casir, L. (2000). Medarisi Haleb el-asariyye. Halep.
• İbni Kesir. (1995). Büyük İslam tarihi. (Çev. Mehmet Keskin). C. 13, İstanbul.
• __________.(1995). Büyük İslam tarihi. (Çev. Mehmet Keskin). C. 14, İstanbul.
• İbn Şeddad. (1978). el-Alaku’l-hatire fi zikr-i ümera-i Şam ve’l-Cezire. (Tahk.: Yahya Abbare). Dimaşk.
• İbn Tagriberdi. (Tarihsiz). en-Nücumû’z-zâhire. C. 9, Mısır.
• İbnü’l-Adim. (1982). Bugyetü’t-taleb fi tarihi Haleb (Selçuklular tarihi). (Çev. Ali Sevim). Ankara.
• İbnu’l-Ezrak. (1992). Meyyâfârikîn ve Âmid târihi (Artuklular kısmı). (Çev. Ahmet Savran), Erzurum.
• İlter, F. (1969). Erken devir Anadolu Türk mimarisinde 12 ve 13. yüzyıl Artukoğulları medreselerinin yeri. Vakıflar Dergisi, 8, 197-208.
• Karaçam, H. (2012) Artuklu kitabeleri (1102-1409). Yayımlanmamış Yüksel Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kâtip Ferdi. (2006). Mardin Artuklu melikleri tarihi. (Neşreden Ali Emiri). İstanbul.
• Kuran, A. (1969). Anadolu medreseleri. C. 1, Ankara.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. (2001) Câmiu’d-düvel, (Selçuklular tarihi) II. (Yay. Ali Öngül). İzmir.
• Özaydın, A. (1990). Dubeys b. Sadaka, DİA. C. X, İstanbul, 14.
• Sinclair, T. A. (1989). Eastern Turkey: an architectural and archaeological survey. Vol. 3, London.
• Sözen, M. (1972). Anadolu medreseleri. C. II, İstanbul.
• http://www.gerty.ncl.ac.uk/photo_details.php?photo_id=5675 (26.12.2018)