ESKİŞEHİR İLİ TÜRKMEN AĞIZLARI VE KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 987 - 1001, 15.09.2020

Sezergül Yıkmış

Öz

Türk dilinin zaman içinde geçirdiği değişim ve gelişimin tespit edilmesi açısından ağızlardan veri toplanması son derece önemlidir. Bu serüveni tam olarak anlayabilmenin en sağlıklı yolu ya yazılı eserleri incelemek ya da değişimden habersiz o değişimi taşıyan tanıklar olan biz konuşurlardan derleme yapmaktır.
Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili ilk çalışma V. A Maksimov’un 1867 yılında St. Petersburg’da basılmış olan Opıt izsledovanija tyurskich dialektov v Chudave digare-i Karamanii adlı çalışmasıdır. 1924’te kurulan Türkiyat Enstitüsü ve 1932’de açılan Türk Dili Tetkik Cemiyeti ile ağız çalışmaları hız kazanarak günümüze kadar ulaşmıştır. Eskişehir ili Türkmen ağızları hakkında 1993 yılında Canan İleri tarafından “Eskişehir Türkmen Ağızları” adlı bir çalışma yapılmış, metinler çok daha sınırlı bir alandan 21 köyden derlenmiştir. Bu çalışmada derlemeler “Eskişehir İli Dil Atlası” adlı ve 112K405 numaralı TÜBİTAK projesi kapsamında yapılmış ve bu proje ile Eskişehir’de bulunan Türkmenlerin yerleşim yerlerinin tamamı belirlenmiş, veriler Türkmenlerin çoğunlukta yaşadığı 28 köyden toplanmıştır; kullanılacak metinler ise proje kapsamında hazırlanan “Ağız Atlasları Hazırlama Yöntemleri ve Eskişehir İli Türkmen Ağızları” başlıklı yüksek lisans tezinden alınmıştır. Bu metinlerin incelenmesi sonucunda Türkmen ağızlarının ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı özellikleri ile ilgili tespitler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eskişehir,, Türkiye Türkçesi ağızları,, Türkmenler,, Türkmen ağızları

Kaynakça

• Boz, E. ve Günay Aktaş, S. (2013). Eskişehir ili dil atlası çalışmaları (yerli ve göçmen ağızları). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Özel Sayısı, 14, 59-72.
• Boz, E. ve Günay Aktaş, S. (2015). Eskişehir ili kırsalı güncel etnik yapı. Diyalektolog, 10, 134.
• Caferoğlu, A. (1950). Eskişehir ağızları üzerine bir deneme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV(1-2), 15-33.
• Demir, N. (2013). Ankara örneğinde ağızların belgelenmesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğru, F. (2017). Eskişehir ili Manav ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğru, F. (2017). Eskişehir ili Manav ağızlarının genel özellikleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 6(2), 828-846.
• Doğru, H. (2005). XVI. yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. Eskişehir: Odunpazarı Belediyesi Kültür Yayınları.
• Görgülü, G. (2014). Türkler, Türkmenler, Yörükler (kökleri, göçleri, gelenekleri, örf ve âdetleri). İstanbul: Bilgeoğuz.
• Gümüşçü, O. (2002). XVI. yüzyıl Anadolusu’nda Oğuz boy adlı yerleşmeler. Türkler, VI, 358-364 ve Genel Türk Tarihi, IV, 65-76. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• İlbaş, S. (2015). Eskişehir ili Balkan muhacir ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlbaş, S. (2019). Eskişehir İli Balkan Muhacir Ağızları ve karakteristik özellikleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(3), 1385-1401.
• İleri, C. (1993). Eskişehir Türkmen ağızları (fonetik, morfolojik inceleme- metinler-sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sakin, O. (2010). 16. yy. Osmanlı arşiv kayıtlarına göre Anadolu’da Türkmenler ve Yörükler (boylar, kabileler, cemaatler). İstanbul: Ekim.
• Sert, G. (2015). Eskişehir ili Yörük ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sert, G. (2018). Eskişehir ili Yörük ağızlarının genel özellikleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 7(3), 1604-1623.
• Sümer, F. (2009). Türkmenler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36, 380-384.
• Sümer, F. (2012). Anadolu Selçukluları. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 41, 607-611.
• Tunçdilek, N. (1953-1954). Eskişehir bölgesinde yerleşme tarihine toplu bir bakış. İktisat Fakültesi Mecmuası, 15, 189-208.
• Ülker, N. (2002). Batı Anadolu’nun Türkleşmesi: İzmir örneği Türkler, ed. Hasan C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca, 6, 288-293, Ankara.
• Yıkmış, S. (2015). Ağız atlasları hazırlama yöntemleri ve Eskişehir ili Türkmen ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.