KLASİK OSMANLI TÜRKÇESİNE AİT BİR ESER “ES-SELSEBÎL FÎ EVṢÂFİ’N-NÎL-İ MÜBÂREKE”

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1002 - 1017, 15.09.2020

Mehmet Türkmen

Öz

Tarih boyunca insanların duygularını, düşüncelerini, dünyayı algılayışlarını yansıtan halk hikâyeleri, Türk halk edebiyatının önemli unsurlarındandır. Yazarları genellikle bilinmeyen, sözlü geleneği ve kültürü temsil ederek günümüze kadar devam ettirmekte olan halk hikâyeleri, Türklerin yaşadıkları coğrafyalarda diğer edebî türlerden ayrı bir yere sahiptir. Bu hikâyelerin konuları bakımından asıl kaynaklarını Türk halk kültürü teşkil etmektedir. Bunun yanında Arap, İran ve Hint kültürleri gibi diğer kültürlerin ürünleri de halk hikâyelerimize kaynaklık etmiştir. Söz konusu bu kültürlerde yaygın olan hikâyelerin konuları Türk yazarları tarafından ele alınıp yeniden işlenerek ortaya birçok eser konmuştur. Bu çalışmada tanıtacağımız eser de konu bakımından yabancı kültür ürünü olan eserlerden biridir.
Telif tarihi belli olmayan, ancak yazım ve ses özelliklerine bakıldığında XVI. yüzyıl Klasik Osmanlı Türkçesine ait olduğunu düşündüğümüz “es-Selsebîl fî Evsâfi’n-Nîl-i Mübâreke” küçük bir halk hikâyesi kitabıdır. Mensur olan bu eserde Hâyid ibni Şâlûm’un Nil nehrinin kaynağına ulaşmak için çıktığı uzun yolculuk sırasında yaşadığı olağanüstü olay ve maceralar anlatılmaktadır. Eser, dinî özelliklere sahip olup sabır ve kararlılık gibi konularda halk için eğitici olması hedeflenerek sade ve yalın bir dille kaleme alınmıştır.
Bu çalışmada yazarı bilinmeyen “es-Selsebîl fî Evsâfi’n-Nîl-i Mübâreke” adlı eserin fiziksel özellikleri, konusu, kaynağı, dili, imlâ ve ses özellikleri genel hatlarıyla değerlendirildikten sonra metnin çeviriyazıya aktarımı yapılarak tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Osmanlı Türkçesi,, halk edebiyatı,, halk hikâyesi,, Nil nehri

Kaynakça

• Boratav, P. (1988). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. İstanbul: Adem Yayınları.
• Coşkun, M. (2010). Üslup çalışmaları üzerine, nesrin inşası: düz yazıda dil, üslup ve türler (eski Türk edebiyatı çalışmaları v). Turkuaz, 72-83.
• Çetin, F. (2015). Evliya çelebi ile nil boyunca seyahat. Akademik İncelemeler Dergisi, 10(1), 1-29.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. 25. baskı. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2009). Yeni tarama sözlüğü. (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Elçin, Ş. (1997). Halk edebiyatı araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• es-Selsebîl fî Evsâfi’n-Nîl, Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi Ek Bölümü, No: 00072/018, İstanbul.
• Fuâd Seyyid, E. (2007). “Nil”, İslam ansiklopedisi. (Cilt. 33, ss. 122-123), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gülsevin, G. (2007). Eski anadolu Türkçesinde ekler. (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni (16, 17 ve 18. yüzyıllar). Ankara: TDK Yayınları.
• Kavruk, H. (1998). Eski türk edebiyatında mensûr hikâyeler. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Köprülü, M. F. (2011). Türk edebiyatı tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kramers, J. H. (1964). “Nil”, İslam ansiklopedisi. (Cilt. IX, ss. 275-282), İstanbul: MEB Yayınları.
• Özkan, M. (2009). Türk dilinin gelişme alanları ve eski anadolu Türkçesi. (3. Baskı). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Parlatır, İ. (2017). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. (2. Baskı). Ankara: Yargı Yayınevi.
• Şemseddin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. (haz. Paşa Yavuzarslan). (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Tansel, F. A. ve Köprülü C. (1971). “Hikâye”, Türk ansiklopedisi. (Cilt. XIX, ss. 231-238), Ankara: MEB Yayınları.
• Tezcan, N. (2011). Evliya Çelebi’nin gün ışığına çıkan eser: nil haritası. Toplumsal tarih dergisi, 207, 58-63.
• Tezcan, N. (2011). Nil haritası ile seyahatname arasındaki paralellikler, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 26-29 Mayıs 2010, Ankara, II, 785-797.
• Timurtaş, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi. (3. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe sözlük. (10. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.