HALİDE EDİB’İN ROMANLARINDA İSTANBUL’UN GELENEKSEL VE MODERN YÜZÜ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1033 - 1049, 15.09.2020

Beyhan Kanter

Öz

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde şehirlerin kimliklerini, geleneklerini ve kültürlerini kaybetmeye başlaması, Batılılaşma/modernleşme teşebbüsleriyle neredeyse eş zamanlıdır. Hem Osmanlı hem de Cumhuriyet modernleşmesi, özellikle İstanbul’daki sosyal hayata doğrudan etki eder. Modernleşme teşebbüslerinin İstanbul’daki hayata etkisi, Tanzimat’tan itibaren yazılan pek çok edebî metnin de konusunu oluşturmaktadır. Batılılaşma eğilimlerinin işlendiği erken dönem Cumhuriyet romanlarında; İstanbul’un kimlik yitimine uğramaya başlaması özellikle sosyolojik ve iktisadî boyutuyla birlikte ele alınmaktadır.
II. Meşrutiyet’ten itibaren yazın hayatında aktif bir yer edinen Halide Edib de romanlarında İstanbul’un dokusunun bozulmasını ve kimliğinin dönüşüme uğramasını Batılılaşma olgusuyla birlikte ele aldığı gibi şehrin kılcal damarlarına kadar sinen yozlaşmayı; aidiyet bilinci, kök değerlerin sahiplenilmesi ve bilinçsiz bir Batılılaşma çerçevesinde işleyerek çoğulcu bir kompozisyon oluşturur. Adıvar’ın romanlarında İstanbul, dekoratif bir unsur olarak değil mimarisiyle, kültürüyle, kimliğiyle eski ve yeni hayatın bir arada aktığı canlı bir kültür şehri olarak yer edinir. Medeniyet karşılaşmalarını bütüncül bir perspektiften değerlendiren Halide Edib, gelenek ve modernlik arasında mutedil ve senteze dayanan bir uzlaşmadan yanadır.
Bu makalede Halide Edib’in romanlarında şehir ve kimlik ilişkisi, kültür, medeniyet, aidiyet ve Batılılaşma çerçevesinde ele alınarak sosyolojik bir perspektifle irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib,, İstanbul,, gelenek,, Batılılaşma,, kültür,, medeniyet

Kaynakça

• Alver, K. (2012). Kent imgesi. Kent Sosyolojisi. İstanbul: Hece Yayınları.
• Alver, K. (2013.) Mahalle. İstanbul: Hece Yayınları.
• Adıvar, H. E. (1987). Sonsuz panayır. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Adıvar, H. E. (2006). Sinekli bakkal. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2011). Sevda sokağı komedyası. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2001). Âkile hanım sokağı. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2009). Tatarcık. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2008). Son eseri. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2010). Zeyno’nun oğlu. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2012). Mor salkımlı ev. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2014). Yeni turan. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2015). Döner ayna. İstanbul: Can yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (1996) Geleneğin Direnişi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bekiroğlu, N. (1987). Halide Edib Adıvar’ın romanlarının roman tekniği bakımından incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Burcu Yılmaz, E. (2019). Edebiyat, şehir, hafıza Türk romanında hafıza mekânı olarak şehir. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Cansever, T. (2011). İstanbul’u anlamak. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Elias, N. (2015). Uygarlık süreci C I, (çev. E.r Ateşman). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Enginün, İ. (2007). Halide Edib Adıvar’ın eserlerinde doğu ve batı meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Güler, A. F. (2018). Cumhuriyetin ilk dönem romanlarında din algısı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), 932-941.
• Güneş, M. (2018). Şehre yansıyan medeniyet edebiyata yansıyan şehir. İstanbul: Hece Yayınları.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (çev. I. Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Narlı, M. (2007). Roman ne anlatır. İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Şahin, V. (2014) Bilge kadının aynadaki yüzü, Halide Edip Adıvar’ın romanlarında yapı ve izlek. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tunç, G. (2018). Rüzgâra karşı duran şair/etkilenme endişesi kavramı ve Yahya Kemal’in Türk şiirine etkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sınar Uğurlu, A. (2018). Halide Edib’in Türk kahramanlarının yabancı dili kullanımı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 183- 202.
• Veblen, T. B. (2015). Aylak sınıfın teorisi. (çev. E. Kırmızıaltın, H. Bilir). Ankara: Heretik Yayınları.