İSMAİL BEY GASPIRALI’NIN TERCÜMAN GAZETESİ MATBAASINDA BASILAN BİR HİKÂYE: ÇOBAN KIZ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1050 - 1066, 15.09.2020

Elvina Er

Öz

XIX. yüzyılın sonu XX. yüzyılın başı, Rusya Türklerinin tarihinde fikirsel, kültürel ve toplumsal hayatlarındaki gelişmeler açısından çok önemlidir. Türk dünyası bu dönemde pek çok aydın yetiştirmiştir. Bu aydınlardan bazılarının hayatları ve yaşadıkları dönemlerde Rusya Türklerinin medenî gelişmesine katkıları henüz yeterince bilinmemektedir. Bu aydınlardan biri de Mehmetşah Akçurin’dir. Akçurin bahsedilen dönemde Kırım ve İdil-Ural sahası Türklerinin siyasi ve kültürel hayatında yenilik taraftarı faaliyetlerde bulunarak yıllarca Tercüman gazetesinin sekreterliğini yürütmüş, aralarında birçoğu usul-i cedid okullarında okutulmak üzere hazırlanmış ders kitaplarının yanı sıra küçük çapta kitaplar da yazmıştır. Çalışmamızda bugüne kadar ihmal edilmiş bu aydının hayatı ve eserleri tanıtılarak 1897 yılında Tercüman gazetesi matbaasında basılan Çoban Kız adlı hikâyesinin muhteva unsurları açısından incelenmiş ve dili hakkında bilgi verilmiştir. Realist hikâye özellikleri gösteren bu eser, söz konusu türün ilk örnekleri arasında yer alması nedeniyle Kırım ve Rusya Türklerinin edebiyatı ve dil tarihi açısından büyük önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tercüman gazetesi matbaası,, İsmail Bey Gaspıralı,, Mehmetşah Akçurin,, Çoban Kız

Kaynakça

• Acar, S. (2010). St. Petersburg devlet üniversitesi şarkiyat fakültesi (восточный факультет) kütüphanesinde bulunan Kırım tarihi ile ilgili eserlerin bibliyografyası. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 10, S. 2, 39-49.
• Akçokraklı, O. (2011). Seit Abdullah Ozenbaşlı kim edi? Emel, S. 236-237 (Temmuz-Aralık), 20-22.
• Aliyev, R. (2012). K voprovu o posledstviyah emigratsionnıh protsesov krımskih tatar 60-h gg. XIX v.. Etnografiya Krıma XIX –XXI vv. İ sovremennıye etnokulturnıye protsessı, Simferopol', 132-139.
• Defoe, D. (1889). Hikâye-i Robenson (Ter. M. Akçurin). Bahçesaray: Tercüman.
• Gaspıralı, İ. (2004). Seçilmiş eserleri: 2 fikri eserleri. (Neşr. Yavuz Akpınar). İstanbul: Ötüken.
• Gaspıralı, İ. (2014). Roman ve hikâyeleri. (Neşr. Yavuz Akpınar, Bayram Orak, Nazım Muradov). İstanbul: Ötüken.
• Gaspıralı, İ. (2017). seçilmiş eserleri: ııı, dil – edebiyat –seyahat yazıları. (Neşr. Yavuz Akpınar). İstanbul: Ötüken.
• Elmas, N. (2011). Romanın kapıları, tanzimat romanında mukaddimeler ve hâtimeler. Konya: Çizgi.
• Klimoviç, L. (1993). Na slujbe prosvyaşeniya, Gasprinskiy İsmail Bey, Possiya i Vostok. Kazan: Fond Jiyen.
• Lazzerini, E. J. (1975). Ǧadidism at the turn of the twentieth century: A view from within. Cahiers du Monde russe et soviétique, XVI (2), 245-277.
• Seyitmemetova, S. (2015). Neobhodimost' rekonstruktsii knijnogo sobraniya İsmaila Gasprinskogo kak neotyemlemoye usloviye razvitiye muzeya prosvetitelya. Krımskiy arhiv, No. 1 (16), 45-56.
• Seyitvaniyeva, G. ve Seyitmemetova, S. (2016). Polnoye Sobtraniye Soçineniy İsmaila Gasprinskogo. Simferopol': İnstitut istorii im. Ş. Marcani, Akademii nauk Respubliki Tatarstan, Krımskiy nauçnıy tsentr, T. 1.
• Tairov, N. (2002). Akçurinı. Kazan': Tatarskoye knijnoye izdatel'stvo.
• Tairov, N. (2009). Rol' tatarskih predprenimateley Povoljya i Priural'ya v razvitii pereodiçeskih izdaniy na tatarskom yazıke (Vtoraya polovina XIX – naçalo XX veka). Vestnik çelabinskogo gosudarstvennogo universiteta, no 37 (175), Vıp. 36, 59-64.
• Tihonova, N. (2019). Rol' krımskotatarskoy gazetı “Perevodçik-Terciman” v etnokul'turnom i politiçeskom diskurse v Rossii v 1880-1910-e gg.. Sankt-Peterburg.
• Vozgrin, V. (1992). İstoriçeskiye Sudbı Krımskih Tatar. Moskva: Mısl'.
• Yasa, A. (2012). Türkçeye Robinson tercümeleri. Kebikeç, No: 2012/33, 353-422.
• Yüksel, Z. (1992). Kırım Türk Edebiyatı. Türk dünyası el kitabı. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, C. 3, 684-704.
• Kerimov, T. http://kerimofftahir.blogspot.com (Erişim Tarihi 2019/05/20).