AMASYA’DA ÂŞIK TARZI DESTAN GELENEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1089 - 1105, 15.09.2020

Cavit Güzel

Öz

Türk edebiyatı, bilinmeyen dönemlerden bugüne kadar, derin bir tarihi süreci kat etmiş ve oldukça geniş bir coğrafyada sözü ustaca kullanan sanatçılar ile zihinlere ve gönüllere hitap etmiştir. Kamlar, baksılar ve ozanlarla yaratılan kadim sanatsal söz zenginliği, âşıklarla devam etmiş ve değişen sosyo-kültürel ortamların değişmeyen estetik öznesi olmayı başarmıştır. Âşık tarzı kültür geleneğini yaratan zengin ve köklü Türk halk edebiyatı, bünyesine yeni değerler katarak gelişmeye devam etmiştir. Destanlar, âşık tarzı kültür geleneğinin önemli ürünlerindendir. Türk dünyasının önemli parçalarından biri olan Anadolu coğrafyası, âşık tarzı destancılık geleneği açısından da oldukça zengindir. Hazırlanan çalışma ile Amasya ilinin bu zenginliğe katkısının olup olmadığı, varsa bu katkının kent özelinde tarihi, kültürel alt yapısı ve ne boyutta olduğu incelenmiştir. Çalışma sonucunda, Osmanlı Devleti’nde şehzadelerin yetiştiği yer olması sebebiyle tarihî bir misyona sahip olan kentte bulunan yeniçeri ocağının, âşık tarzı destan geleneğini teşvik ettiği anlaşılmıştır. Kentin önemli bir parçası olan Alevi-Bektaşi kültürünün de yine âşık tarzı destan geleneğini beslediği tespit edilmiştir. Yazılı kültür ortamı destancılığının ortaya çıktığı dönemde Amasya’da yetişen âşıkların ürettikleri destanlarla bu yeni kültür ortamına katkı sağladıkları anlaşılmıştır. Yazılı kültür ortamı destancılığının yaşayan temsilcileri tespit edilmiş ve geleneğin yapısı hakkında onlardan elde edilen bilgiler çalışmaya kaydedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Amasya,, âşık tarzı şiir geleneği,, âşık destanları,, destancı âşık

Kaynakça

• Abacı, A. (1959). Ahiret sözleri ana ve baba öğütleri. Mezifon: Nurlar Matbaacılık.
• Alkaç, H. İ. (1959). Bafra’ya düşen aziz uçak şehitlerine. Mezifon: Nurlar Matbaacılık.
• Ahmed Rasim (1997). Muharrir bu ya (Haz. Hikmet Dizdaroğlu). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Akbulut, Ç. Y. (2012). Gezginci destancılık mesleği ekseninde tür ve metin ilişkisinin problemleri üzerine. Milli Folklor, 24(96), 51-57.
• Alus, S. M. (1966). Destan, destan satıcıları. İstanbul Ansiklopedisi C.8 (Haz. Reşat Ekrem Koçu). İstanbul: Koçu Yayınları, s. 4520-4526.
• Aslan, E. (2009). Şamanizm ve şamandan âşığa intikal eden trans olgusu. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2(3-4), 17-37.
• Boratav, P. N. (1942). Halk edebiyatı dersleri-1. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Boratav, P. N. (1968). Âşık edebiyatı. Türk Dili/ Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, 207, 340-357. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boratav, P. N. (1982). Folklor ve edebiyat-1. İstanbul: Adam Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık tarzı edebiyat geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınları.
• Çulha, R. (1959). Yağmur, dolu ve sel felaketi. Amasya: Oniki Haziran Matbaası.
• Dizdaroğlu, H. (1969). Halk şiirinde türler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergün, M. (2001). Külhanbey-Tulumbacı destanları. Toplumsal Tarih, XV/86, s. 4-12, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Gedik, İ. (1969). Amasya’nın Keşli köyünde kocasını uyurken öldüren katil gelinin acıklı destanı. Samsun: Yüceer Matbaası.
• Günay, U. (1986). Âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İlaydın, H.(1997). Türk edebiyatında nazım. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü, 99-105. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koz, M. S. (1994). Destanlar. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, s.38-41. İstanbul.
• Köprülü M. F. (1999). Edebiyat araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü M. F. (2004). Saz şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2019). Halk şiirinde tür, şekil ve makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Olcay, O. F. (2010). Amasya şehri (Haz. Harun Küççük-Kurtuluş Altunbaş). Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Onay, A. T. (1996). Türk halk şiirlerinin şekil ve nev’i (Haz. Prof. Dr. Cemal Kurnaz). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Özsait, M. (1988). 1986 Yılı Amasya-Ladik çevresi tarih öncesi araştırmaları. V. Araştırma Sonuçları Toplantısı II. Ankara, s. 240.
• Parmaksız, M. N. (2010). Türk edebiyatında ağıt yakma geleneği ve ağıt-destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yasar, Abdi-Zade H. H. (2004). Amasya tarihi (Haz. Doç. Dr. Mesut Aydın). Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.