İNANÇ SİSTEMİ MERKEZLİ BİR BAKIŞ İLE TÜRK DOĞUM GELENEĞİNDE SU

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1106 - 1124, 15.09.2020

Nagihan Baysal

Öz

Mitik dönemlerden itibaren pek çok kültürde önemli bir yere sahip olan su, Türk inanç sisteminde varlığın başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu bakış açısıyla Türk dünya görüşünde su, yaratıcı güç ile insan arasında bağ kuran, kutsal ve kutsayıcı bir varlıktır. İnsan, yaratılışının ilk dönemlerinden itibaren hayatını anlamlandırmak ve kutsamak adına birçok yöntem meydana getirmiştir. Bu yöntemlerin bazıları, insan hayatını belli parçalara bölen dönemleri ortaya çıkarmıştır. İnsan hayatı için bir durumdan başka bir duruma geçişi simgeleyen ve geçiş dönemi olarak isimlendirilen bu dönemler, aynı zamanda yaşamı ilk kutsal zamana ve mekâna eşitlemektedir. Biz makalemizde, geçiş dönemlerinin ilki olan doğum geleneğinde suyun inançsal rolünü, daha önceden yapılmış çalışmalar üzerinden ortaya koyacağız. Yapılmış araştırmalar üzerinden suyun doğum geleneğindeki konumunu ve kullanım nedenlerini açıklayacağız.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü,, geçiş dönemleri, doğum, su

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili adet ve inanmaların etnolojik etüdü. Ankara: Ankara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Aça, M. (2004). Türk halk geleneğinde doğum sonrası uygulamalara bir örnek: “tuzlama”. (Ed. E. G. Naskali), M. Şen, Tuz kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 95-104.
• Artun, E. (1998). Tekirdağ halk kültüründe geçiş dönemleri doğum-evlenme-ölüm. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9(10), 85-107.
• Baysal, N. (2014). Gelenek ve değişim ekseninde Trabzon halk hekimliği üzerine bir araştırma. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Baysal, N. (2020). Türk halk kültüründe su. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Baysan, M. (2017). Kütahya’da sağaltma ocaklarında tedavi esnasında kullanılan malzemeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), s. 1861-1880.
• Boratav, P. N. (1994). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Burnakov, A. V. (2013). Hakasların geleneksel dünya tasavvurlarında su iyesinin dişil başlangıcı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 36, s. 9-22.
• Çetin, Ş. K. (2017). Antalya ve Samsun’da yaşayan Yörüklerin geçiş dönemleri âdet ve uygulamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çerikan, F. U. (2018). Türk kültüründe demir. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Çiftçibaşı, S. (2018). Nevşehir ili Derinkuyu ilçesi halk kültüründe geçiş dönemleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durbilmez, B. (2007). Kırım Türk halk anlatılarında sayı simgeciliği. Milli Folklor, Yıl 19, 76, s. 177-190.
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve kutsal-dışı. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Eliade, M. (2017b). Arayış. (çev. Cem SOYDEMİR). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, M. (2018). Ebedi dönüş miti. (çev. Ayşe MERAL). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergin, M. (2014). Dede Korkut kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erginer, G. (1997). Kurban. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergun, M. (2013). Türk inanç sistemine göre Dede Korkut hikâyelerinde su kültü. Türk Halk Edebiyatı İncelemeleri Saim Sakaoğlu Armağanı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Gennep, A. Van. (1960). The rites of passage. USA: Chicago.
• Gökbel, A. (2002). Yıldızeli ilçesinin inanç coğrafyası ve ilçede ziyaret yerleri ile ilgili inanç ve uygulamalar. Folklor / Edebiyat, (Alevilik Özel Sayısı II), VII/30, s. 85-100.
• Gölpınarlı, A. (1995). Tasavvuftan dilimize geçen deyimler ve atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Güvenç, A. Ö. (2009). Kırk sayısının Türk halk edebiyatı ürünlerinde kullanımı üzerine bir inceleme. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü̈ Dergisi, 41, s. 85-97.
• Honko, L. (2006). Ritüellerin oluşum süreci. (çev. Ruhi Ersoy), Milli Folklor, 18(69), s. 129-140.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler II. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (2013). Tarihte ve bugün Şamanizm- materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnayet, A. (2010). Türk dünyası efsane ve masallarında bir dev tipi Yalmavuz Celmoğuz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• İşcanoğllu, İ. (2017). Kırgız kültüründe su kültü ve bağımsızlık sonrası Kırgız kadın yazarların eserlerine yansıması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2) s. 296-306.
• Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kalafat, Y. (2000). Türk dünyası karşılaştırılmalı Türkmen halk inançları. Ankara: Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Kalafat, Y. (2002). Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk halk inançları I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karaağaç, M. (2013). Malatya’da geçiş dönemleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin toplumsal etkileri. SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 21, s. 227-236.
• Kayabaşı, O. A. (2013). Taşeli yöresi geçiş dönemleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koca, S. K. (2018). Makedonya’da yaşayan Türk-Arnavut-Boşnak toplumlarının geçiş dönemlerinde görülen ortak kültür unsurları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), s. 1085-1103.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2015). Fatma Ana üzerine anlatılan efsaneler. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C 3, 6, s. 106-115.
• Lvova, E. L., Oktyabrskaya, İ. V., Sagalayev, A. M., Usmanova, M. S. (2013). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri -insan ve toplum-. Konya: Kömen Yayınları.
• Muhaxheri, N. ve Hudaverdi, Mr. Esin. (2016). Kosova-Mamuşa Türk halk kültüründe geçiş dönemleri: doğum-evlenme-ölüm. Dede Korkut, 9, 55-62.
• Örnek, S. V. (1971). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Örnek, S. V. (2000). Türk halk bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, S. V. (2014). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Polat, E. A. (2015). Kocaeli Romanlarında (Akçakayran, Kozluk, Serdar, Tavşantepe) geçiş dönemleri (doğum-evlenme-ölüm). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. (çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Radloff, W. (1976). Sibirya’dan seçmeler. (çev. Ahmet Temir). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Saltaş, E. (2016). Ardahan’ın merkez köylerinde geçiş dönemleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü . Tacemen, A. (1995). Türk Fin-Ugor Moğol-Mançu toplulukları inanışları zemininde Bulgaristan Türkleri inanışları veya Türk kimliği. Ankara: Niğde Üniversitesi Yayınevi.
• Turner, V. (2018). Ritüeller yapı ve anti-yapı. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Türbedar, Ö. (2011). Düzce halk kültüründe geçiş dönemleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyası’nda Geçiş Dönemi Ritüelleri Üzerine Tespitler. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(9), s. 127- 136.
• Yeşil, Y. (2016). Türk dünyasında geçiş dönemi ritüelleri (doğum-evlenme-ölüm gelenekleri). Ankara: Grafiker Matbaacılık.
• Yoloğlu, G. (1999). Türklerin aile merasimleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ziya Gökalp (2015). Türk medeniyeti tarihi. Ankara: Ötüken Neşriyat.