ÇOCUK YAZININDA ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİLERİ, YETERLİKLERİ VE TUTUMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME: KÜÇÜK KARA BALIK ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1125 - 1135, 15.09.2020

Sedat Erol Ömer Tuğrul Kara

Öz

Değişim ve gelişimin hızlı bir şekilde yaşandığı günümüzde, bireyin eleştirel bir tutum sergilemesi artık bir zorunluluk hâline gelmiştir. Bu bağlamda bireyin dünyaya bakış açısının şekillenmesinde önemli bir yer tutan çocukluk dönemine hitap eden eserlerle sorgulama, değerlendirme ve karar verme gibi becerilerin geliştirilmesi önemli bir durumdur. Bu çalışmada Samed Behrengi’nin “Küçük Kara Balık” adlı eseri eleştirel düşünme becerileri, yeterlikleri ve tutumları bakımından incelenmiştir. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden belge (doküman) inceleme yöntemi, elde edilen verilerin çözümlenmesinde de betimsel analiz yaklaşımı kullanılmıştır. Bulgulardan çıkan sonuçlara göre özellikle öz düzenleme, yorumlama ve değerlendirme becerilerine sıklıkla yer verilmesi; eserin hem değişime hem de gelişime açık olduğunu göstermektedir. Eleştirel düşünme yeterlikleri bakımından incelendiğinde; başkalarıyla etkileşim kurma, argümanları çözümleme, soru formüle etme ve çözümleme yeterliklerinin eserde sıklıkla kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Eser, eleştirel düşünme tutumları bakımından incelendiğinde ise başkalarının duygularını, bilgi düzeylerini ve entelektüel olgunluk derecelerini değerlendirmeye alma ve eleştirel düşünme yeteneklerini uygulamaya koyma eğiliminin ön plana çıktığı görülür. Tüm bunların sonucunda “Küçük Kara Balık”; sorgulayan, keşfeden, yorumlayan bireylerin yetiştirilmesi için önerilecek çocuk kitaplarına bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

Küçük Kara Balık, eleştirel düşünme, çocuk

Kaynakça

• Akar, C. ve Kara, M. (2016). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin bazı değişkenlere göre değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1339- 1355.
• Arıcı, A. F. (2016). Çocuk edebiyatı ve kültürü. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Aydın, E., Erol, S. ve Kaya, M. (2020). Eleştirel okuma yönteminin okuduğunu anlamaya etkisi. Çukurova Araştırmaları, 6(1), 141-150.
• Başoğlu, N. (2010). İlköğretim ikinci kademe Türkçe kitaplarında yer alan metinlerin eleştirel düşünme eğitimine uygunluğu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi.
• Behrengi, S. (2019). Küçük kara balık. (Çev. Öner Ciravoğlu). İstanbul: Özyürek Yayınevi.
• Bökeoğlu, O. Ç. ve Yılmaz, K. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünmeye yönelik tutumları ile araştırma kaygıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 41, 47-67.
• Büyükarslan, Z. (2011). İlköğretim 4. ve 5. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metin etkinliklerinin eleştirel düşünme becerileriyle örtüşme düzeyi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni. (Çev. Murat Bursal- Çev. Ed. Selçuk Beşir Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Demir, H. ve Baş, Ö. (2019). Türkçe ders kitabındaki metinlerin eleştirel düşünme ölçütlerini karşılaması üzerine nitel bir araştırma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 983-1006.
• Dilidüzgün, S. (2018). Çağdaş çocuk yazını. Ankara: Tudem.
• Ennis, R. H. (1987), A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities, In J.B. Baron and R.J. Sternberg, Teaching thinking skills: Theory and practice (p. 9–25). New York (NY): W.H.
• Facione, P. A., Facione, N. C. & Giancarlo, C. A. (2000). The disposition toward critical thinking: Its character, measurement and relationship to critical thinking skill. Informal Logic. 20 (1), p. 61-84.
• Güleryüz, H. (2002). Yaratıcı çocuk edebiyatı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Hançerlioğlu, O. (1996). Felsefe ansiklopedisi-kavramlar ve akımlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma. (Çev. Selahattin Turan). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook: Qualitative data analysis. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc.
• Nas, R. (2003). Türkçe öğretimi. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
• Oğuzkan, F. (1993). Eğitim terimleri sözlüğü. Ankara: Emel Matbaacılık.
• Özden, Y. (1999). Öğrenme ve öğretme. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Paul, R. W. & Elder, L. (2006), “The miniature guide to-critical thinking concepts and tools. www.criticalthinking.org.
• Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193-200.
• Sever, S. (2015). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. Ankara: Tudem.
• Sever, S. (2017). Çocuk ve edebiyat. Ankara: Tudem.
• Şahin, A. (2015). Çocuğun dil ve zihin gelişimi. Ömer Yılar ve Lokman Turan (Ed.), Eğitim fakülteleri için çocuk edebiyatı içinde (s. 5-15). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Thompson, C. (2011). Critical thinking across the curriculum: process over output. International Journal of Humanities and Social Science, 1/9, 1-7.
• Tompkins, G. E. (2006). Language arts essentials. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.