ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ DÖNEMİ’NDE BUDİST ÇEVREYE AİT “MAYTRISİMİT” ADLI ESERDE GEÇEN “UKMIŞ / UKMAK KERGEK, KÖRÜNÇ VE KÜSENÇİG KÖRÜNÇ” KAVRAM İŞARETLERİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 4, 1337 - 1347, 15.12.2020

Muammer Şehitoğlu

Öz

Türkçe, tarihsel süreçte, her doğal dil gibi diğer diller ile etkileşim içindedir. Etkileşim hâlinde olduğu süreç içinde de kendi gelişim ve değişimini sağlamaya devam etmektedir. Türkçe gerçekleştirmekte olduğu bu etkileşimle birlikte hem kendi olanakları içinde kavram işaretleyerek hem de diğer dillerden kavramları ödünçleyerek kendi gelişimini ve değişimini sağlamaktadır. Dilin tarihsel gelişim ve değişim sürecinde kimi zaman ödünçlenen kavram işareti dilin dil bilgisi ve ses bilgisi özelliklerine göre küçük değişikliklerle Türkçeye kabul edilirken kimi zaman da Türkçe kendi olanakları ile anlam değerini karşılayacak kavramları işaretlemektedir. Eski Uygur Türkçesi Dönemi de Türkçenin bu bağlamda geliştiği ve değişime uğradığı dönemlerdendir. Bu dönem, özellikle etkileşimde bulunulan Sanskritçe ve Toharca gibi dillerden Eski Uygur Türkçesine uyarlanarak yapılan çeviri faaliyetlerinin yoğun olduğu dönemdir.
Budist Çevreye ait Eski Uygur Türkçesi metinleri de Türkçenin bu etkileşimini yazı dili boyutunda yansıtan değerli metinlerdir. Maytrısimit de bu değerli metinlerden biridir. Eser konu ve tema bakımından din içerikli olsa da edebî yönden, dram ve oyun sanatının unsurlarını yazıldığı, okunduğu dönem itibarıyla en iyi yansıtan eserlerden biridir. Çalışmada Maytrısimit adlı eserde yer alan körünç, küsençig körünç ve ukmış / ukmak kergek kavram işaretleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Eski Uygur Türkçesi, Maytrısmit

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (2003). Bugut yazıtı ve anıt mezar külliyesi üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 11-21.
• Alyılmaz, C. (2003). Türkçede fiil deyimleri ve öğretimi üzerine. Türk Dili Dergisi, 620, 148-156.
• Alyılmaz, S. (2018). Türkçede birden fazla anlam ögesiyle (sentaktik yolla) kavramların işaretlenmesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(3), 11-25.
• Aşkar, F. (2011). Sanatsal bir iletişim modeli: sahne (performans) sanatları üzerine bir inceleme. Akademik Bakış Dergisi, 25, 1-25.
• Clauson, G, Sir. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford.
• Emet, E. (2002). Seyahatnamelere göre Göktürklerde Budizm. Türkler Ansiklopedisi, 3, 358-374.
• Gabain, von. A. (1954). Buddhistische Türkenmission, Asiatica, Festschrift Friedrich Weller. Zum 65. geburstag gewidmet von seinen freunden kollegen und schülern, January 1, 162-163.
• Gemalmaz, E. (1995). Türkçenin morfo-sentaktik yapısının fonolojisine etkileri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 3, 1-7.
• Güngör, H. (2002). Eski Türklerde din ve düşünce. Türkler Ansiklopedisi, 3, 261-282.
• Kamberi, D. (2015). Uygurs and Uygurs İdentity. Washington D.C. : Radio Free Asia.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991). Komisyon (Kom. Bşk. A. B. Ercilasun vd.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kılyaştornıy, S. G. –Livşits V. A. (1971). Sogdiyskaya Nadpis’iz Buguta, Stranı i Narodı Vostoka, X, 121-241.
• Mert, O. (2008). Orhun yazıtlarında kullanılan işaretsiz (/.Ø./) görev ögeleri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15(38), 1-20.
• Mert, O. (2009). Ötüken Uygur dönemi yazıtlarından Tes, Tariat, Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık.
• Mert, O. (2015). Köli Çor yazıtı ve anıt mezar kompleksi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Müller, F. W. K. & Gabain, v. A. (1908-1931). Uigurica I-IV. Berlin: Abhandlungen der preußlischen Akademie der Wissenschaften Phil-hist.-Sitzungsberichte der preußlischen Akademie der Wissenschaften Phil-hist. Nadalyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• Ruben, W., (2000). Eski metinlere göre Budizm. Haz. Lütfü Bozkurt, İstanbul: Okyanus Yayınları.
• Tekin, Ş. (1976). Uygurca metinler II, Maytrısimit, burkancıların mehdisi Maitreya ile buluşma iptidaî bir dram. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tezcan, M., (2001). Göktürkler ve Budizm. Göktürk Devleti’nin 1450. kuruluş yıldönümü sempozyum bildirileri. Ankara: Yeni Avrasya Yayınları, 121-134.
• Yıldız, P. (2005). Sahne ve seyirci etkileşiminin tarihsel gelişiminde göstergebilimsel açıdan bir analiz, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 425-442.